Avropa İttifaqı Şurasının rəhbəri Şarl Mişel aprelin 6-da Azərbaycan və Ermənistan liderləri ilə görüşəcək. Bu barədə onun mətbuat katibi  “Tvitter” səhifəsində yazıb. Bu görüş Qarabağda vəziyyətin yenidən gərginləşdiyi dövrə təsadüf edir. Azərbaycan ordusu strateji yüksəklik olan Fərrux dağında möhkəmlənib, Rusiya sülhməramlıları həmin ərazidəki Fərrux kəndinə əlavə qüvvələr gətirib. Habelə Ermənistan Laçın dəhlizi vasitəsi ilə Qarabağa yeni hərbi birliklər gətirdiyi barədə xəbərlər var. Bakı Ermənistanın destruktiv hərəkətləri ilə bağlı Rusiya sülhməramlılarına xəbərdarlıq edib.  

Diplomatik mənbələrdən mətbuata sızan xəbərlərə görə, aprelin 6-da Brüsseldə keçirilməsi planlaşdırılan görüşdə İlham Əliyev və Nikol Paşinyan dekabrın 15-dən sonra baş verən prosesləri, Cənubi Qafqazda təhlükəsizliyin, stabilliyin və asayişin bərqərar edilməsi yollarını müzakirə edəcəklər. Qeyd olunur ki, əsas müzakirə mövzularından biri 10 noyabr 2020-ci il bəyanatına uyğun olaraq kommunikasiyaların açılması olacaq. Hələ Brüssel görüşündən sonra Paşinyan parlamentdə çıxışında bildirmişdi ki, danışıqlarda Yerasx-Culfa-Meğri-Horadiz dəmir yolu xəttinin açılmasına dair razılaşma əldə olunub.

Liderlərin görüşündən əvvəl, dünən Azərbaycan Prezidentinin köməkçisi Hikmət Hacıyevin Ermənistan Təhlükəsizlik Şurasının katibi Armen Qriqoryanla görüşdüyü barədə məlumat yayılıb. 

Saytların yığılması

Baş naziri Nikol Paşinyan isə bu gün hökumətin iclasında bildirib ki, Brüsseldə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevlə gözlənilən görüşdə sülh danışıqları prosesinin başlanması ilə bağlı bütün məsələləri razılaşdırmağa ümid edir. O, qeyd edib ki, Ermənistan tərəfi Azərbaycanla sərhəddə, eləcə də Qarabağda vəziyyətin sabitləşdirilməsi ilə bağlı təkliflərə sadiqdir, burada həm silahlı, həm də psixoloji təxribatlara son qoyulmalıdır.

Baş nazir iddia edib ki, Azərbaycan Qarabağdan erməni hərbi birləşmələrinin çıxarılmasını tələb etməklə, özünü təkzib edir. O xatırladıb ki, 2021-ci il noyabrın 26-da Rusiya prezidentinin vasitəçiliyi ilə keçirilən müşavirədə Azərbaycan Prezidenti açıq şəkildə bəyan edib ki, 10 noyabr bəyanatın bütün müddəaları yerinə yetirilməli, kommunikasiyalar açılmalıdır. “Amma indi Bakı “Qarabağın müdafiə ordusu”nun çıxarılmasını tələb edir”, o qeyd edib.

Paşinyan iddia edib ki, üçtərəfli bəyanatda erməni birləşmələrinin haradan gəlməli və harada qalmalı olduğu açıq şəkildə göstərilir:

“Bizim nöqteyi-nəzərimizdən hərbi əsirlərin, girovların və zorla saxlanılan digər şəxslərin qaytarılması məsələsi tam aydın şəkildə həllini tapmayıb. Biz bununla bağlı işi davam etdiririk. Bütün bunlar, o cümlədən Əliyevin özünün əvvəlki bəyanatları göstərir ki, Ermənistan ordusunun çıxarılması tələbi reallıqdan çox uzaqdır. Müdafiə ordusunun Dağlıq Qarabağdan çıxarılması ermənilərin geri çəkilməsi demək olacaq və Azərbaycan məhz bu məqsədləri güdür. Son hadisələr göstərdi ki, Dağlıq Qarabağ ermənilərinin müdafiəyə ehtiyacı var, əks halda, onlar soyqırıma məruz qalacaqlar. Əvvəllər Ermənistan tərəfi təmas xəttinin, eləcə də tərəflərin onu keçməmək, onun perimetrindən hərbi mövqeləri çıxarmaq və silahsızlaşdırılmış zona yaratmaq öhdəliklərini müəyyənləşdirməyi təklif edib. Bu təklif qəbul edilmədi”.

Paşinyan daha sonra vurğulayıb ki, İrəvan Rusiya sülhməramlılarından Azərbaycan silahlı qüvvələrinin Qarabağdakı əvvəlki mövqelərinə çəkilməsi üçün konkret addımlar gözləyir. O, iddia edib ki, Fərruxda gərginlik razılaşmaların pozulması nəticəsində yaranıb:

“Bu razılaşma Rusiya sülhməramlı kontingenti tərəfindən təmin edilməli idi. Bir neçə mövqedən ermənilər geri çəkildilər və sülhməramlılar ora daxil oldular, lakin onların gözləri qarşısında Azərbaycan Silahlı Qüvvələri onların məsuliyyət zonasına girdi. Biz gözləyirik ki, Rusiya sülhməramlı kontingenti Azərbaycan qüvvələrinin öz məsuliyyət zonasından çıxarılmasını və 10 noyabr bəyanatda qeyd olunan status-kvonun bərpasını təmin etmək üçün konkret addımlar atacaq”.

Baş nazir iddia edib ki, Azərbaycanın siyasətinin məqsədi Qarabağda etnik təmizləməni başa çatdırmaqdır.

Beləliklə, rəsmi İrəvan Brüssel görüşünə razılıq versə də mövqeyi konstruktivlikdən və anlaşmadan çox uzaqdır. O zaman bu görüşdən hansı nəticəni gözləmək olar? 

Politoloq Fərhad Məmmədov əvvəlcə Brüsseldə Avropa İttifaqı nümayəndəsi ilə Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin şəxsi nümayəndələrinin təkbətək formatda görüşünün keçirildiyini  xatırladıb: “Belə ki, bu format ötən ilin dekabrında Brüsseldə keçirilən Əliyev-Paşinyan görüşü zamanı razılaşdırılıb. Çünki liderlərin görüşə hazırlaşması vacibdir. Əvvəllər onların bir araya gəlməsi diplomatik nailiyyət hesab olunurdu. İndi isə  mövqelərin uzlaşdırılması, aktual məsələlər ətrafında fikir mübadiləsi aparılır ki, liderlər vaxt itirməsinlər və məzmunlu mövzuların müzakirəsinə daha çox diqqət etsinlər”.

Ekspert xatırladır ki, ötən ilin 15 dekabrında keçirilən görüşdə Şarl Mişel İlham Əliyev və Paşinyan arasında keçirilən görüşdən sonra verdiyi bəyanatda əsas müzakirə mövzularını belə sıralamışdı:

“- Kommunikasiyaların açılması. Ş.Mişelin bəyanatında kommunikasiyalar üzərində ölkələrin suverenliyini vurğulamışdı və Avropa İttifaqının maliyyə, institusional dəstəyinin olacağını vəd etmişdi. Amma indiyə qədər bu məsələ ilə bağlı qərar yoxdur. Əksinə, Azərbaycan Naxçıvan Muxtar Respublikasına və daha sonra Türkiyəyə gedən dəmir yolu və avtomobil yollarında əsas tranzit tərəfdaşı kimi İranı seçib.

– Avropa İttifaqı sərhədlərin dəqiqləşdirilməsi prosesinə texniki dəstək verəcəkdi. Keçən müddət ərzində bu məsələdə də heç bir irəliləyiş baş verməyib.

– Humanitar məsələlər, əsirlər/diversantlar, birinci Qarabağ müharibəsindən itkin düşən azərbaycanlılar haqqında məlumatlar və beynəlxalq təşkilatlar missiyalarının dəstək göstərilməsi məsələsində də xüsusi irəliləyiş yoxdur, əksinə, tərəflərin bir-birinə daha çox iddiaları var.

– Sülh müqaviləsinin imzalanması. Bu barədə az danışılsa da keçən ilin dekabrı ilə müqayisədə aktivlik artıb”.

F.Məmmədovun sözlərinə görə, ötən ilin dekabrından bəri dünyada regionumuza və əlaqələrimizə təsir edən çoxlu dəyişikliklər baş verib. Ekspert əlavə edib ki, Avropa İttifaqının moderator rolunu saxlamaq təşəbbüsü Azərbaycan və Ermənistan liderləri tərəfindən qəbul edilib: “Çünki digər qarşılıqlı fəaliyyət formatları üçtərəfli  – Azərbaycan Rusiya Ermənistan, üçtərəfli hökumətlərarası komissiya, Gürcüstan-ABŞ vasitəçiliyi, hərəkət və təşəbbüslər nümayiş etdirmir. Onlar indi daha çox  müharibə ilə məşğuldurlar. Keçən il Brüsseldə liderlərin görüşünün vaxtı açıqlanandan sonra Moskva bu görüşə qədər üçtərəfli görüş təşkil etməyə çalışardı. İndiki vəziyyətdə, yəni aprelin 6-dan sonra Ermənistanın Baş naziri ayın ikinci ongünlüyündə Moskvaya uçmağı planlaşdırır”.

Fərhad Məmmədov deyir ki, prosesdə Avropa İttifaqının rolu hələ də aydın deyil: “Razılaşmaların təminatçısı deyil, çünki belə mexanizmlər, ümumiyyətlə, yoxdur. Yaxud nəzəri baxımdan, ikitərəfli formatda qərarların qəbulu üçün şəraitin yaradılması razılaşdırıla bilər. Bu, Rusiyanın iştirak etdiyi üçtərəfli formatdan fərqli ola bilər. Vurğulayım ki, tərəflərin özləri bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqə üçün alternativ formatlar yaratmaqda maraqlı olmasalar, Avropa İttifaqının Azərbaycan və Ermənistan münasibətlərinə belə yüksək səviyyədə diqqət yetirəcəyini və təşəbbüsləri dəstəkləyəcəyini düşünürəm. Yəni bu, ya Rusiyanın hələ də əsas vasitəçi roluna alternativlərin olduğunu xatırladır, ya da tərəflər vasitəçisiz, birbaşa dialoq yolu ilə məqsədlərinə çatmaq üçün təkbətək görüşlərə gedirlər. İstənilən halda, gündəm dəyişmir – sülh müqaviləsi, kommunikasiyaların açılması və sərhədlərin dəqiqləşdirilməsi. Sifariş isə dəyişir: əvvəlcə hansı məsələni həll etmək lazımdır – sülh müqaviləsi, sonra infrastruktur və ya infrastruktur, sonra sülh müqaviləsi? Əsas nailiyyət yeni şəraitdə prosesin dinamikasının artmasıdır”.

Turqut