class=”medianet-inline-adv”>

Baş prokuror Merrick Garland, Trump-ın namizədliyi ilə seçilən Çikaqo vəkili Con Lausca Bayden sənədlərini nəzərdən keçirməyi tapşırıb. Ağ Ev bildirib ki, o, sənədləri noyabr ayında Garand Trampın hərəkətlərini araşdırmaq üçün xüsusi müstəntiq təyin etməzdən əvvəl tapıb.

Bəs Baydenin ofisində bu sənədlərin olması nə deməkdir? Sənədlərin məzmunu nədir? Bayden Tramp kimi araşdırılacaqmı? Budur cavablar…

1) NƏ TAPILDI?

Ağ Evin bildirdiyinə görə, prezidentin şəxsi vəkilləri 2022-ci il noyabrın 2-də Baydenin ofisini 2017-ci ilin ortalarından 2020-ci ilin əvvəlinə qədər boşaltdıqları zaman 10-a yaxın “məxfi möhürlənmiş” sənəd tapıblar. Açıqlamada sənədlərin kilidli kabinetdən çıxdığı, Ağ Ev Hüquq Bürosunun həmin gün Milli Arxivə məlumat verdiyi, qurumun rəsmilərinin səhəri gün gəlib sənədləri qəbul etdiyi də vurğulanıb.

class=”medianet-inline-adv”>

Bu səhər başqa bir inkişaf oldu. İstintaq səlahiyyətləri baxımından adı məxfi saxlanılan mənbə, hələ açıqlanmayan ikinci məqamda müxtəlif sənədlərin aşkarlandığını açıqlayıb. Lakin bu sənədlərin nə vaxt tapıldığı bəlli deyil. Ədliyyə Departamenti, FTB və Ağ Ev hələlik bu isti hadisə ilə bağlı açıqlama verməyib.

2) MƏXFİ MÜHR NƏ DEMƏKDİR?

Üzərində və ya faylın üz qabığında aydın məxfilik işarəsi olan sənədlərdə həssas məlumatlar var. Məxfi məlumat qısaca SCIF kimi tanınan həssas parçalanmış məlumat qurğularında saxlanmalıdır. Bu obyektlərdə xüsusi təhlükəsizlik tədbirləri tətbiq edilir. Penn Bayden ofisində kilidli kabinet SCIF tərəfindən qəbul edilmir.

Hillari Klintonun dövlət katibi olduğu müddətdə şəxsi serverə qoşulmuş şəxsi elektron poçt hesabından istifadə etməsi də qalmaqala səbəb olub. Çünki elektron məktublar da məxfi sənədlər sayıla bilər. Lakin aparılan müzakirələr nəticəsində yazışmalarda heç bir gizli məzmunun olmadığı anlaşılıb.

3) BÜTÜN MƏXfi SƏNƏDLƏR BİR ƏHƏMİYYƏTİDİR?

Xeyr deyil. Barak Obamanın 2009-cu ildə imzaladığı fərmana əsasən, bu sənədlər müxtəlif siniflərə bölünür.

class=”medianet-inline-adv”>

Ən aşağı dərəcəli “MƏXfi” möhürü olan sənədlər. Onlar açıqlanacağı təqdirdə “milli təhlükəsizliyə zərər verə biləcək” məlumatları ehtiva edir.

İkinci yeri “GİZLİ” kateqoriyası üzrə sənədlər tutur. Onlarda “milli təhlükəsizliyə ciddi ziyan vura biləcək” məlumatlar var. Milli təhlükəsizliyə təsir edən beynəlxalq əlaqələri poza bilən, milli təhlükəsizliyə aid proqram və ya siyasətə mane ola bilən, hərbi planları və ya kəşfiyyat əməliyyatlarını açıqlayan, milli təhlükəsizliklə bağlı elmi və ya texnoloji inkişafa mane ola bilən məlumatlar bu sinifdə qiymətləndirilir.

“TOP GİZLİ” kateqoriyasındakı sənədlərə “milli təhlükəsizliyə müstəsna dərəcədə ciddi ziyan vura biləcək” məlumatlar daxildir. Milli təhlükəsizliyə təsir edən beynəlxalq münasibətlərin pisləşməsinə, mühüm milli təhlükəsizlik planlarına və ya mürəkkəb rabitə və kəşfiyyat sistemlərinə ziyan vura biləcək məlumatlar, həssas kəşfiyyat əməliyyatlarının açıqlanması bu kateqoriyaya nümunə kimi göstərilir.

class=”medianet-inline-adv”>

Xüsusi Giriş Proqramı (SAP) sənədləri də var. Onları yalnız bilməsi lazım olan insanlar görə bilər. Bu sənədləri əldə etmək üçün dövlətin ən yüksək vəzifələrində olmaq lazımdır.

Lazımsız şəkildə məxfiləşdirilən sənədlər ABŞ bürokratiyasında əsas problem hesab olunur. 2010-cu ildə Konqres hətta bu problemlə mübarizə üçün qanun qəbul etdi. Bununla belə, nəyin zəruri, nəyin lazımsız olduğuna dair heç bir obyektiv kriteriya qoyulmayıb.

4) BAYDENİN OFİSİNDƏN SƏNƏDLƏR HANSI SINIFDİR?

Hələ bilmirik. CNN sənədlərin 2013-2016-cı illər dövrünə aid olduğunu və Ukrayna, İran və İngiltərə kimi mövzuları əhatə edən kəşfiyyat yazışmaları və məlumat sənədlərindən ibarət olduğunu açıqlayıb. Sənədlərin çıxdığı qutularda məxfi olmayan sənədlərin də olduğu, qutuların illər əvvəl Milli Arxivə təhvil verilməli olduğu da vurğulanıb.

CNN, Bayden ailəsinin sənədlərinin əsasən sənədlərin yerləşdiyi ofisdə tapıldığını, lakin məxfi sənədlərin və şəxsi sənədlərin qutularda birlikdə olub-olmadığının hələ aydın olmadığını bildirib.

class=”medianet-inline-adv”>

5) ŞƏXSİ SƏNƏDLƏRİN BU ŞEKİLDƏ ŞƏXSİ SƏNƏDLƏRDƏN GƏLMƏSİ adi haldır?

Təhlükəsizlik pozuntularında iştirak edənləri müdafiə edən vəkil Mark Zaid deyir ki, bu, çox tez-tez baş verən bir şeydir. Kimsə təqaüdə çıxanda və ya işdən çıxanda əşyalarını yığıb gedir. İllər sonra anbarlardan gizli sənədlər çıxır. Bundan sonra baş verənlər həmin şəxsin sənədləri necə idarə etməsindən asılıdır.

Zeyd bildirib ki, əksər hallarda problem inzibati yollarla, məsələn, təhlükəsizlik icazələrinin ləğvi ilə həll olunur. Bu həll, vəziyyətin dərhal səlahiyyətli orqanlara bildirildiyi, müfəttişlərin sənədləri heç kimin görmədiyinə qərar verdiyi və sənədlərin miqdarının az olduğu hallarda etibarlıdır.

class=”medianet-inline-adv”>

Zeyd çoxlu sənədləri əlindən alanlar üçün vəziyyətin fərqli olduğunu söylədi.

Bunu təsadüfən və ya təsadüfən deyil, qəsdən etmək, məxfi sənədləri məhv etmək və bu barədə yalan danışmaq daha ciddi cəzalandırılır.

6) BAYDEN SƏNƏDLƏRLƏ NECƏ DAVRANIB?

Baydenin vəkillərinin sənədlərin tapıldığı ofisi niyə topladığı bəlli deyil. Ağ Evdən verilən məlumata görə, lakin sənədlər tapıldıqdan sonra Arxiv rəsmiləri məlumatlandırılıb və sənədlər dərhal quruma təhvil verilib.

Açıqlama zamanı Meksikada olan Bayden “hökumət qeydlərinin bu ofisə aparılmasına təəccübləndiyini” söylədi. Bayden həmçinin bildirib ki, vəkilləri ona sənədlərin məzmununu deməyiblər.

7) BU TRAMPIN EVİNDƏ SƏNƏDİN OLMAQDAN FƏRQLİDİR?

Trampın işində Milli Arxiv itkin sənədlərlə bağlı 2021-ci ilin mayında keçmiş prezidentlə əlaqə saxlayıb. Tramp sənədləri geri qaytarmaq istəməyib. Təxminən bir il əvvəl bəzi qutular Arxivə göndərildikdə məlum oldu ki, bəzi sənədlərə SAP səviyyəsində məxfi möhür vurulub. Sənədlər arasında qəzet qırıntıları, xatirə əşyaları və digər əşyalar tapılıb. Bundan sonra məxfi məlumatların işlənməsində hər hansı qanun pozuntusunun olub-olmaması ilə bağlı araşdırma başlandı.

Mar-a-Laqo üçün axtarış qərarı verən FTB, qutularda 67-si MƏXfi, 92-si GİZLİ, 25-i TAM GİZLİ olmaqla 184 sənəd tapıldığını açıqlayıb.

Avqustda keçirilən reyd zamanı 100-dən çox sənəd tapılıb. Bunlar da müxtəlif səviyyələrdə məxfilik möhürü daşıyırdı. Əksəriyyəti anbarda olan sənədlərin bəziləri Trampın ofisindəki çekmecelərdəki cari yazışmalardan çıxıb.

Zaid, “Tramp sənədləri ilk tələblə Arxivə təhvil versəydi, məsələ bağlanacaqdı. Tramp və vəkilləri əvvəlcə səlahiyyətliləri dayandırdığı, sonra isə onların qarşısını kəsdiyi üçün vəziyyət cinayətə çevrildi” dedi.

The New York Times yazıb ki, prokurorlar hakimdən Trampın vəkillərini çağırış vərəqələrinə əməl etmədiklərinə görə cəzalandırmasını istəyiblər.

Mar-a-Laqoda tapılan bəzi sənədlər

8) BAYDEN HADİSƏSİNDƏ NİYƏ XÜSUSİ SƏKƏLİYYƏTLİ PROKUROR TƏYİN OLMADI?

Bu sual ABŞ-da müzakirələrin mərkəzində dayanır. Respublikaçılar Baydenə ayrıca, Trampa isə fərqli münasibət göstərildiyini iddia edirlər. Lakin bu arqumentin əsasını hər iki siyasətçinin eyni şəkildə hərəkət etdiyi fərziyyəsi təşkil edir.

Bununla belə, yuxarıda dediyimiz kimi, Trampın prosesi Baydendən xeyli fərqlidir. Xüsusilə də müvafiq qurumlarla əməkdaşlıq kontekstində… Bununla belə, istintaq hələ ilkin mərhələdədir. Önümüzdəki dövrdə Bayden də xüsusi prokuror tərəfindən araşdırıla bilər.

9) AĞ EV NİYƏ 2 AYDAN SONRA NOYABR AYINDA TAPANILAN SƏNƏDLƏRİ AÇIQLADI?

Bu, respublikaçıların sual altında qoyduğu başqa bir detaldır. Partiya üzvləri bu yubanmanın qəsdən edildiyini və təkrar seçkinin başa çatacağı gözlənildiyini, lakin hələlik heç bir sübut əldə olunmadığını iddia edirlər.

Ədliyyə Nazirliyinin apardığı belə araşdırmaların ilkin mərhələləri çox vaxt ictimaiyyətdən gizlədilir. Tramp nümunəsinə qayıdaraq, Arxivin sorğu tarixi 2021-ci ilin may ayıdır. Lakin ictimaiyyət araşdırmadan cəmi 9 ay sonra, Arxiv Trampdan 15 qutunun alındığını elan edəndən sonra xəbər tutdu.

Ağ Evin sözçüsü Yan Sams vaxtla bağlı sualı cavablandırıb:

“Ədliyyə Departamentinin araşdırmaları davam edir, ona görə də hazırda deyə biləcəyimiz şey məhduddur. Amma biz bu işi düzgün yerinə yetirməkdə qərarlıyıq. Müvafiq vaxt və şəraitdə təfərrüatları paylaşmağa davam edəcəyik.”

10) BAYDENİN XÜSUSİ MÜLKİYYƏTİ AXTARILACAQ?

Əgər ittiham tərəfi Baydenin evində və digər mülklərində sənədlərin saxlanıla biləcəyi ehtimalını görsə, axtarış qərarı verilə bilər. Trump işində prokurorlar keçmiş prezidentin böyük münsiflər heyətinin çağırış vərəqəsinə və sənədləri geri qaytarmağa tabe olmadığını ortaya qoydular.

“Bu sənədlər vitse-prezidentin ofisindən Penn Bayden Mərkəzinə necə çatıb?” yerləşir.

Sənədlərin necə qablaşdırıldığı, kimin daşıdığı və Penn Bayden gəldikdən sonra sənədlərə kimin çıxışı olduğu kimi suallar da kritikdir. Vitse-prezidentlik dövründə Baydenin komandasında xidmət etmiş bir çox adam sonradan Penn Bayden üçün çalışıb. Bu insanlar dindirilir.

11) BAYDEN VİTSE-PREZİDENT OLUB, SƏNƏDLƏRİ TƏHSİL ETMƏ SƏKİYYƏTİ Mİ?

Bəli var idi. Prezident Obamanın sərəncamı bu səlahiyyəti onun müavininə verib. Tramp əlində olan sənədlərlə bağlı məxfilik qərarını ləğv etdiyini bildirib. Bayden həmçinin vitse-prezident olarkən məxfi kimi təsnif etdiyi sənədlərin məxfiliyini açmaq səlahiyyətinə malik idi. Amma bu iş düzgün görüləndə sənədlərin üzərində aydın ifadələr olmalıdır.

Trampın istintaqında sənədlərin məxfi olub-olmamasının əhəmiyyəti yox idi. Çünki Ədliyyə Nazirliyinin Trampa qarşı hər üç cinayəti təqib etməsi üçün sənədlərin məxfi olması şərt deyil.

The Washington Post-un “Bayden, Tramp və məxfi sənədlər: An izahat” başlıqlı məqaləsindən hazırlanıb.