Plastik çirklənməyə qarşı qlobal beynəlxalq müqavilənin təmin edilməsi istiqamətində danışıqlar son günə qədəm qoysa da, onlarla ölkənin son layihə mətnini rədd etməsi səbəbindən dalana dirənib. Cenevrədəki Birləşmiş Millətlər Təşkilatında toplanan 184 ölkə arasında razılığa gəlmək üçün vaxt daraldıqca, danışıqların sədri Luis Vayas Valdivieso ortaq məxrəcə gəlmək məqsədilə az sayda ortaq sahələrə əsaslanan yeni layihə mətni hazırlayıb.
Lakin bu layihə demək olar ki, bütün tərəfləri qəzəbləndirməkdən başqa bir işə yaramayıb və mətn dərhal bir ölkənin ardınca digərinin tərəfindən tamamilə rədd edilib.
Özünü “həvəsli ölkələr” adlandıranlar üçün bu, istehsalın məhdudlaşdırılması və zəhərli inqrediyentlərin mərhələli şəkildə aradan qaldırılması kimi cəsarətli addımlardan məhrum, yalnız tullantıların idarə olunması haqqında bir sənəd idi.
“Həmfikir Qrup” adlandırılan, əsasən Körfəz ölkələrinin başçılıq etdiyi ölkələr üçün isə bu, onların bir çox “qırmızı xətlərini” keçir və imza atacaqları müqavilənin əhatə dairəsini daraltmaq üçün kifayət qədər iş görülməyib.
Plastik çirklənmə ilə mübarizəyə dair hüquqi qüvvəyə malik bir sənəd üzrə danışıqlar 5 avqustda başlamış və cümə axşamı başa çatması planlaşdırılırdı. Bu, son iki il yarımdakı beş əvvəlki danışıqlar raundunun uğursuzluqla nəticələnməsindən sonra razılığa gəlmək üçün edilən son cəhd idi.
Valdiviesonun layihə mətni plastik istehsalını məhdudlaşdırmır və plastik məhsullarda istifadə olunan kimyəvi maddələrə toxunmur ki, bunlar da danışıqlarda mübahisəli məsələlər olub.
Təxminən 100 ölkə istehsalı məhdudlaşdırmaqla yanaşı, təmizləmə və təkrar emal məsələlərini də həll etmək istəyir. Bir çoxu toksik kimyəvi maddələrin həllinin vacib olduğunu bildirib. Neft istehsal edən ölkələr isə yalnız plastik tullantıların aradan qaldırılmasını istəyirlər.
Daha iddialı tədbirlər görmək istəyən daha böyük ölkələr bloku hüquqi cəhətdən icra edilə bilən tədbirlərin çatışmazlığını kəskin şəkildə tənqid edib. Lakin neft istehsal edən dövlətlər mətnin öz istəklərindən çox irəli getdiyini bildiriblər.
Azaldılmış Həvəs, Yoxsa Hamı Üçün Həvəs?
Panama bildirdi ki, məqsəd sadəcə razılaşmaya gəlmək deyil, plastik çirklənməyə son qoymaqdır.
Panama danışıqçısı deyib: “Bu, həvəs deyil: bu, təslimiyyətdir.”
Avropa İttifaqı təklifin “məqbul olmadığını” və “aydın, güclü və fəaliyyətə yönəlmiş tədbirlərdən” məhrum olduğunu bildirərkən, Keniya heç bir “qlobal öhdəliyin” olmadığını qeyd edib.
Tuvalu, 14 Sakit Okean ada inkişaf etməkdə olan dövləti adından çıxış edərək, layihənin “xalqımızı, mədəniyyətimizi və ekosistemimizi plastik çirklənmənin mövcud təhlükəsindən qoruya bilməyən bir müqavilə” ilə nəticələnmə riski daşıdığını vurğulayıb.
Böyük Britaniya bunu ölkələri “ən aşağı ortaq məxrəcə” sürükləyən bir mətn adlandırıb, Norveç isə bunun “plastik çirklənməyə son qoymaq vədimizi yerinə yetirmədiyini” bildirib.
Banqladeş layihənin “böhranın aktuallığını” əks etdirməkdə “əsaslı şəkildə uğursuz olduğunu” bildirərək, plastik əşyaların tam həyat dövrünə, onların zəhərli kimyəvi tərkib hissələrinə və sağlamlığa təsirlərinə toxunmadığını qeyd edib.
Özlərini Həmfikir Qrup adlandıran, aralarında Səudiyyə Ərəbistanı, Rusiya və İranın da olduğu neft istehsal edən dövlətlər beynəlxalq müqavilənin əsasən tullantıların idarə olunmasına fokuslanmasını istəyirlər.
Küveyt, qrupu təmsil edərək, mətnin “qırmızı xətlərimizi aşdığını” bildirərək əlavə edib ki, “konsensus olmadan imzalamağa dəyər bir beynəlxalq müqavilə yoxdur”.
Ölkə nümayəndəsi deyib: “Bu, həvəsi azaltmaq deyil: bu, həvəsi hamı üçün mümkün etməkdir.”
Səudiyyə Ərəbistanı “Ərəb Qrupu üçün bir çox qırmızı xətlərin keçildiyini” bildirib və beynəlxalq müqavilənin əhatə dairəsinin “bir dəfəlik” müəyyən edilməsi çağırışlarını təkrarlayıb.
Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri layihənin danışıqların “mandatından kənara çıxdığını” bildirərkən, Qətər aydın əhatə dairəsi olmadan “hansı öhdəliklərə girdiyimizi başa düşmədiyimizi” deyib.
Hindistan, Küveyti dəstəkləsə də, layihəni mətnin yekunlaşdırılması üçün “kafi bir başlanğıc nöqtəsi” hesab edib.
Layihə mətni indi əhəmiyyətli dərəcədə dəyişə bilər və danışıqların son planlaşdırılmış günü olan cümə axşamı yeni bir versiya gözlənilir.
Nazirlərin Cenevrədə son danışıqlar günü üçün toplaşması ilə ətraf mühit üzrə qeyri-hökumət təşkilatları onları fürsəti dəyərləndirməyə çağırıblar.
Ümumdünya Təbiəti Mühafizə Fondu qalan saatların “vəziyyəti dəyişdirmək üçün kritik” olacağını bildirib.
“Zəiflədilmiş, kompromisli bir mətnin dünya üzrə insanlar və təbiət üçün nəticələri böyükdür” və cümə axşamı günü uğursuzluq “daha çox zərər, daha çox ağrı, daha çox əzab deməkdir”, – təşkilat qeyd edib.
Greenpeace nümayəndə heyətinin rəhbəri Qraham Forbs nazirləri “vəd etdikləri həvəsi qorumağa” və “kök səbəbi: plastik istehsalının amansız genişlənməsi” ilə mübarizə aparmağa çağırıb.
Beynəlxalq Ətraf Mühit Hüququ Mərkəzinin (CIEL) nümayəndə heyətinin rəhbəri David Azoulay layihəni “istehza” adlandırıb və yekunda razılığa gəlmək barədə deyib: “Bundan sonra geri qayıtmaq çox çətin olacaq.”
Hər il qlobal miqyasda 400 milyon tondan çox plastik istehsal olunur ki, bunun da yarısı birdəfəlik istifadə üçün nəzərdə tutulub.
Təxminən yarısı, yəni 46 faizi zibilxanalara düşür, 17 faizi yandırılır və 22 faizi səhv idarə olunur və tullantıya çevrilir.
Oxucu Şərhləri
Sizin də qeyd etdiyiniz kimi, bu müqavilənin uğursuzluğu bəzi ölkələrin plastik istehsalını məhdudlaşdırmaq və zəhərli kimyəvi maddələri aradan qaldırmaq kimi ciddi addımlar atmaq istəməməsini göstərir. Bu, həqiqətən də narahatlıq doğuran bir məqamdır. Ümid etmək ki, gələcəkdə ölkələr bu mühüm məsələdə daha sıx əməkdaşlıq edəcəklər, təəssüf ki, kifayət deyil.
Sizin düşünülmüş və dərin fikirli şərhiiniz müzakirəyə əlavə dəyər qatdı. Bu cür fəal iştirakınız üçün təşəkkür edirik.
Şərhinizdə də qeyd etdiyiniz kimi, bu vəziyyət əslində təəccüblüdür. Bir tərəfdən, plastik çirklənmə kimi ümumbəşəri bir problemə qarşı beynəlxalq səviyyədə razılığın əldə oluna bilməməsi narahatedici haldır. Digər tərəfdən, ölkələrin konkret addımlar atmaq əvəzinə layihəni rədd etməsinin səbəbləri də düşündürücüdür. Siz də maraqlandığınız kimi, danışıqlarda hansı məqamların razılığa gəlməyə mane olduğunu bilmək vacibdir. Məqalədə qeyd olunur ki, təxminən 100 ölkə istehsalı məhdudlaşdırmaqla yanaşı, təmizləmə və təkrar emal məsələlərini də həll etmək istəyir. Çoxları isə toksik kimyəvi maddələrin həllinin vacibliyini vurğulayır. Bu istəklərə qarşı neft istehsal edən ölkələr isə yalnız plastik tullantıların aradan qaldırılmasını təklif edirlər. Daha iddialı tədbirlər görmək istəyən ölkələr bloku hüquqi cəhətdən icra edilə bilən tədbirlərin çatışmazlığını tənqid edib. Bu müxtəlif maraqlar və prioritetlər, təəssüf ki, ortaq bir məxrəcə gəlməyi çətinləşdirir. Sizin də vurğuladığınız kimi, bu mövzuda birgə hərəkət etməmək uzun müddətdə hamımız üçün daha böyük problemlər yarada bilər. Belə bir razılığın əldə olunmaması, əslində, gələcək nəsillər üçün böyük bir riskdir.
Şərh Yaz