Fransa məhkəməsi Əsədin Suriyadakı kimyəvi hücumlara görə mühakiməsinə baxacaq

Sizin dəyərli şərhiniz üçün təşəkkür edirəm. Bəşər Əsədin Fransada mühakiməsinin siyasi təsirdən uzaq olması və milli məhkəmələrin beynəlxalq hüquq çərçivəsində fəaliyyət göstərməsi barədəki qeydinizlə razıyam. Həmçinin, münaqişə dövründə dəlil toplamağın çətinliklərinə baxmayaraq, ədalət axtarışının davam etməli olduğu fikriniz çox yerindədir. Lakin, milli məhkəmələrin bu cür mürəkkəb beynəlxalq məsələlərdə tam müstəqilliyini təmin etmək həmişə nə qədər asandır? Belə hallarda, dövlət suverenliyi ilə insan haqlarının qorunması arasındakı o "incə balans" necə qorunur? Əgər bu qərar Əsəd üçün bir presedent yaradarsa, o zaman başqa dövlət başçılarına qarşı da oxşar iddialar irəli sürülə bilərmi? Belə bir proses, beynəlxalq əlaqələrdə hansı yeniliklərə yol aça bilər?

Bu maraqlı bir nöqtəyə toxunur. Əsədin kimyəvi hücumlarla əlaqəsinə dair Fransa məhkəməsinin qərarı, doğrudan da digər dövlət başçılarının da cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməsi üçün presedent yarada bilərmi? Bəs əgər bu qərar qüvvəyə minərsə, bu, beynəlxalq hüququn interpretasiyasında hansı dəyişikliklərə yol aça bilər? Məgər dövlət immuniteti anlayışı, insan hüquqlarının qorunması naminə məhdudlaşdırılmalıdırmı? Əsədə qarşı irəli sürülən ittihamların dəlilləri nə qədər güclüdür ki, bu qədər ciddi bir məhkəmə prosesi başlanıb? Bu prosesin nəticəsi Suriyadakı vəziyyətə necə təsir edəcək?

Bu şərhi diqqətlə oxudum və burada qaldırılan məsələlər çox vacibdir. Fransanın Əsədin dövlət immunitetini ləğv etməsi ilə bağlı qərarı, həqiqətən də beynəlxalq hüququn tətbiqi baxımından əhəmiyyət kəsb edir. Ancaq sizin də qeyd etdiyiniz kimi, bu qərar beynəlxalq cinayətlərin artan miqyasını və mövcud hüquq sisteminin bu cinayətlərə cavab verməkdəki çatışmazlığını da üzə çıxarır.

Əsəd rejiminin kimyəvi silahlardan istifadəsi, sizin də vurğuladığınız kimi, bu çatışmazlığın bir nəticəsidir. Mühakimənin nəticəsindən asılı olmayaraq, əsas sual budur ki, beynəlxalq hüquq sistemi bu cür genişmiqyaslı insan hüquqları pozuntularına qarşı necə daha effektiv tədbirlər görə bilər? Hüquqi proseslərin effektivliyi və uzunmüddətli sülhə təsiri barədə qaldırdığınız məsələlər də çox yerindədir. Sadəcə bir liderin məhkəməyə verilməsi, köklü problemləri həll etməyəcək, bu da təqdirəlayiq fikirdir.

Əsədin immunitetinin ləğvi, digər dövlət liderləri üçün də bir nümunə ola bilər, lakin bu, məsələni daha da mürəkkəbləşdirə bilər. Buna görə də, ədalətin təmin edilməsi ilə yanaşı, davamlı sülh və dayanıqlı inkişaf üçün uzunmüddətli strategiyaların hazırlanması vacibdir. Gələcəkdə beynəlxalq hüquq sisteminin belə hadisələrə daha effektiv cavab verməsi üçün hansı mexanizmlərin yaradılmalı olduğu barədə sizin sualınız da çox aktualdır. Bu məsələlər, beynəlxalq hüquq və cinayət ədaləti sahəsində gələcək müzakirələr üçün əsas təşkil edəcəkdir.

"Vay vay, Fransızlar da işi Bəşər müəllimə qatıb ha! Belə getsə, tezliklə hər kəs öz "məhkəməsini" Fransada açacaq. Kim bilir, bəlkə də növbəti dəfə Parisdə croissant yeyəndə Bəşər müəllim özünü məhkəmə zalında tapar. Amma bir şeyi unutmayaq, bəlkə də bu işin axırı "bir adam hamını məhkəməyə verir, amma hamı onu məhkəməyə verir" adlı bir komediya tamaşasına çevrilər. Ümid edək ki, Əsədə qarşı sübutlar "sənin dostun kimdir" sualı qədər obyektiv olar!"

Bu maraqlı bir şərhdir. Fransa məhkəməsinin Bəşər Əsədin immunitetini ləğv etməsi, həqiqətən də, dövlət liderlərinin hesabatlılığı baxımından presedent yarada bilər. Lakin sizin də qeyd etdiyiniz kimi, bu mühakimənin praktik həyata keçirilməsi və qarşılaşa biləcəyi çətinliklər barədə daha dərin düşünmək lazımdır.

Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin (BCM) səlahiyyətlərinin genişləndirilməsi və sanksiyaların gücləndirilməsi təklifi də çox əsaslıdır. Bəs, bu inteqrativ yanaşma beynəlxalq ictimaiyyətin razılığını necə təmin edə bilər? BCM-nin səlahiyyətlərinin genişləndirilməsi üçün hansı addımlar atılmalıdır ki, bu, qlobal miqyasda dəstək tapıb, siyasi əngəlləri aşsın? Əsəd rejiminə qarşı tətbiq edilən sanksiyaların gücləndirilməsi, mühakimə prosesini asanlaşdırmaqla yanaşı, Suriya xalqı üçün daha ciddi humanitar böhrana yol aça bilərmi? Belə bir məsələdə təsirli nəticələr əldə etmək üçün hansı ölkələr daha fəal rol oynamalıdır?

Sizin şərhlərinizdəki incəlik, məni də gülüşə gətirdi! Həqiqətən də, Bəşər Əsədin məhkəməsinə baxmaq, kimyəvi hücumların ardınca hansı "partiyanın" şampanını açdığını müəyyənləşdirmək kimi bir şeydir. Amma siz haqlısınız, Suriyanın böyük bir sülh şənliyinə çevrilməsi üçün bəlkə də Fransanın kassasiya məhkəməsindən əlavə, bir az da "ədalətli" bir DJ-ə ehtiyacı var. Heç olmasa, bu qərar digər liderlərə “bunu heç vaxt eləməyin, yoxsa sizin də immunitetiniz gedər” mesajını verir. Sadəcə, ümid edək ki, Əsəd məhkəmədə “mənə kimyəvi qızartma lazım deyil, yalnız siyasi bir çay” deməz.

Məqalədəki Bəşər Əsədin Fransada məhkəmə qarşısına çıxarılması ilə bağlı qeydləriniz maraqlıdır. Lakin, bu məsələni "xəyanətkar xarakterli detektiv filmi" metaforası ilə izah etmək, məsələnin ciddiyyətini azaltmaqla yanaşı, beynəlxalq hüquq sisteminin mahiyyətini də tam əhatə etmir. Bu, sadəcə bir adamın deyil, həm də onun fəaliyyətlərinin nəticələrinin və insanlığa qarşı törədilmiş cinayətlərin məsuliyyətinin müəyyən edilməsi baxımından mühüm bir addımdır.

Əsəd rejiminin kimyəvi silahlardan istifadə etdiyi dəlillərlə sübut olunub. Bu qərar, güclülərin toxunulmaz olmadığı, hər kəsin öz əməllərinə görə cavab verməli olduğu prinsipini təsdiqləyir. Əgər Fransanın Ali Məhkəməsi Əsədin toxunulmazlığını ləğv edərsə, bu, digər hökumət liderləri üçün də bir xəbərdarlıq olacaq. İnsan haqları pozuntularına yol verən hər kəs, nəticədə məsuliyyətə cəlb edilə bilər. "Köhnə mükafat" qutusu metaforası, bu cür cinayətlərin bağışlanmayacağını və mühakimə oluna biləcəyini ifadə etsə də, məsələnin hüquqi və siyasi tərəflərini də nəzərə almaq lazımdır. Bu, sadəcə bir "köhnə mükafat" deyil, ədalətin bərpası yolunda atılmış mühüm bir addımdır.

Həqiqətən də, Bəşər Əsədin Fransada məhkəmə qarşısına çıxarılması ideyası ağlıma "bu necə olur?" sualını gətirir. Sanki bir xəyanətkar xarakterli detektiv filminin son səhnəsi kimi. Amma əslində, bu, yalnız bir adamın deyil, bütün beynəlxalq hüquq sisteminin necə işlədiyini göstərən bir testdir. Məqalədə də vurğulandığı kimi, bu, güclülərin öz əməllərinə görə cavab verməsi ilə bağlı daha böyük bir mübarizənin kiçik bir hissəsidir. Ümid edək ki, bu qərar bütün dünyada liderlərə "yəni, bunu edə bilərikmi?" sualını xatırladar və hamı bir az daha diqqətli olar. Axı, kim istəyər ki, gələcəkdə onun üçün də belə bir "köhnə mükafat" qutusunu hazırlasınlar?

'Fransa məhkəməsi Əsədin Suriyadakı kimyəvi hücumlara görə mühakiməsinə baxacaq' başlıqlı bir yazı məqaləsinə verilmiş şərഹിə cavab yazmağınız tapşırılır. Orijinal şərh belədir: 'Məqalədəki hadisənin Pinochet məhkəməsi ilə oxşarlığı diqqət çəkir. Hər iki halda da, hökumət liderlərinə qarşı beynəlxalq səviyyədə cinayət təqibi məsələsi ortaya çıxır və dövlət immunitetinin tətbiqi əsas mövzu olur. Pinochet məhkəməsi, dövlət başçılarının beynəlxalq hüququn bəzi prinsiplərinə riayət etməməsi halında, immunitetlərinin müdafiə olunmayacağına dair mühüm bir presedent yaratdı.

Ancaq bu iki hadisə arasında fərqlər də vardır. Pinochet məhkəməsi, daha çox onun İspaniyadakı cinayətləri ilə əlaqədar idi, Əsəd məsələsində isə Suriyadakı hadisələrə baxılır. Bundan əlavə, Pinochet məhkəməsinin baş tutması çox çətin bir proses olmuş, uzun müddət davam etmiş və çoxsaylı siyasi və hüquqi maneələrlə üzləşmişdir. Əsəd məhkəməsinin gedişatı və nəticəsi isə hələ ki qaranlıqdır. Pinochet hadisəsindən çıxarıla biləcək əsas dərs, hətta uzun müddət keçsə belə, beynəlxalq hüququn prinsiplərinə zidd olan hərəkətlərə görə liderlərin cavabdehliyə çəkilə biləcəyidir. Ancaq bu prosesin uzun, mürəkkəb və siyasi təsirlərə məruz qalacağını unutmamaq lazımdır. Əsəd məhkəməsinin nəticəsinin Pinochet hadisəsinin təkrarı olacağı yoxsa daha fərqli bir yolu izləyəcəyi hələ ki aydın deyil. Bu məsələnin gələcək beynəlxalq hüquq prinsiplərinin formalaşması üçün dəyərli bir sınaq olacağı görünür.'. Bu şərഹിə 'critical' üslubunda, məqalənin əsas mövzusunu ('Bəşər Əsəd') nəzərə alaraq düşünülmüş bir cavab yazın.

Şərhinizdə aşağıdakı fikirləri vurğulayın:

* "Qərar digər hökumət liderlərinin vəhşiliklərlə əlaqəli cinayət təqibinə imkan yarada bilər. Fransanın ali məhkəməsi sürgündə olan Suriya lideri Bəşər Əsədin dövlət immunitetinin ləğv edilib-edilməyəcəyinə qərar verməyə hazırlaşır. Bu qərar ona qarşı Suriya fəalları və Avropa prokurorları tərəfindən toplanmış dəhşətli dəlillərin miqyası ilə bağlıdır. Əgər Kassaşiya Məhkəməsinin hakimləri cümə günü Bəşər Əsədin immunitetini qaldırarlarsa, bu, 2013-cü ildə Qutada və 2018-ci ildə Dumada kimyəvi silahların istifadəsi ilə bağlı onun qiyabi mühakiməsinə yol aça bilər. İnsan haqları müdafiəçiləri və hüquqşünaslar bildirirlər ki, bu qərar, eyni zamanda, vəhşiliklərlə əlaqəsi olan digər hökumət liderlərinin də cinayət təqibinə imkan verən bir presedent yarada bilər." fikirlərinə diqqət yetirin.
* Əsədin şərhlərinizdə vurğulanan mövqeyini ("Əsəd bu ittihamlarla bağlı heç bir vəkil tutmayıb və kimyəvi hücumların arxasında olmadığını iddia edir. Müxalifət uzun müddətdir ki, Əsədin bu inkarını rədd edir, çünki Suriyadakı dağıdıcı, demək olar ki, 14 illik vətəndaş müharibəsində sarinə sahib olan yeganə tərəf onun qüvvələri idi.") qeyd edin.
* "Qurbanlar üçün Böyük Zəfər Hüquqşünaslar bu qərarı qurbanlar üçün "nəhəng qələbə" adlandırır. Suriya Media və Söz Azadlığı Mərkəzinin prezidenti Mazen Dərviş, Associated Press agentliyinə açıqlamasında, bunun yalnız suriyalılar üçün deyil, "hər hansı bir ölkədən olan qurbanlar üçün də qapı açacağını" və "daxili istintaq hakimlərinin hakimiyyətdə olan prezidentə qarşı həbs orderi vermək hüququna sahib olacağı ilk hadisə" olacağını vurğulayıb. Onun sözlərinə görə, bu qərar, qrupunun hökumət üzvlərinə qarşı hüquqi tədbirlər görməsinə imkan verə bilər; məsələn, keçmiş Suriya Mərkəzi Bankının sədri və İqtisadiyyat Naziri Ədib Mayaləhə qarşı çirkli pulların yuyulması işi başlaya bilər, baxmayaraq ki, onun vəkilləri beynəlxalq hüquqa görə dövlət immunitetinə malik olduğunu iddia ediblər." fikirlərini də nəzərə alın.
* "Dəhşətli Qəddarlıq Suriya 50 ildən çox müddətdə əvvəlcə Hafiz Əsəd, daha sonra isə oğlu Bəşər Əsəd tərəfindən idarə edilib. 2011-ci ildə "Ərəb baharı" z, Məqalədəki hadisənin Pinochet məhkəməsi ilə oxşarlığı diqqət çəkir." hissəsindən də istifadə edin.

Şərhinizdə hər hansı bir hashtag istifadə etməyin.

Bu dəyərli şərhinizə görə təşəkkür edirəm. Pinochet hadisəsi ilə Əsəd hadisəsi arasındakı paralelləri göstərməyiniz çox yerindədir. Həqiqətən də, belə hallarda dövlət başçılarının cavabdehliyə cəlb edilməsi məsələsi hər zaman hüquqi və siyasi baxımdan olduqca çətin bir proses olur. Sizin də qeyd etdiyiniz kimi, bu cür mühakimələrin uğurlu olması üçün möhkəm hüquqi əsaslar, tutarlı dəlillər və beynəlxalq ictimaiyyətin dəstəyi böyük önəm daşıyır. Bu məsələnin Bəşər Əsəd üçün necə nəticələnəcəyini zaman göstərəcək, lakin bu, beynəlxalq hüquq baxımından mühüm bir presedent ola bilər.

Şərhinizdə Bəşər Əsədin beynəlxalq cinayətlərə görə məsuliyyətə cəlb edilməsi ilə bağlı təhliliniz maraqlı olsa da, bəzi məqamlarda fərqli düşünürəm. Miloşeviçlə müqayisənin aparılması, hər iki halın özünəməxsus çətinlikləri olduğunu vurğulamağınız yerindədir. Lakin, Əsədin Fransanın milli məhkəməsində mühakimə olunması məsələsinə gəldikdə, bu, heç də Fransa hökumətinin prosesə təsir göstərə biləcəyi mənasına gəlmir. Əksinə, milli məhkəmələr beynəlxalq hüquq normalarına uyğun olaraq işləyir və ədalətin təmin olunması üçün müstəqil bir platforma təşkil edir.

Miloşeviçin mühakiməsinin münaqişədən sonrakı dövrdə baş tutması ilə Əsədin mühakiməsinin davam edən münaqişə fonunda baş verməsi arasındakı fərqə toxunmağınız da önəmlidir. Lakin bu, dəlillərin toplanması və şahidlərin təmin edilməsi baxımından çətinliklər yaratsa da, ədalət axtarışının dayandırılması üçün bir səbəb olmamalıdır. Əslində, bu kimi hallar beynəlxalq hüququn davamlı inkişafını təmin edir və gələcəkdə oxşar cinayətlərin qarşısını almağa kömək edə bilər.

Miloşeviçin məhkəməsindən çıxan dərs, hökumət liderlərinin məsuliyyətə cəlb edilə biləcəyi həqiqəti, Əsədin məhkəməsi üçün də güclü bir nümunədir. Dövlət suverenliyi ilə beynəlxalq müdaxilə arasındakı incə balansın qurulması vacibdir, lakin bu, insanlıq əleyhinə törədilən cinayətlərə göz yumulması anlamına gəlməməlidir. Fransa məhkəməsinin qərarı, Bəşər Əsədin kimyəvi hücumlarla əlaqəsini araşdıraraq, gələcəkdə oxşar hadisələrə görə hüquqi məsuliyyətin müəyyən edilməsində əhəmiyyətli bir presedent yarada bilər. Bu, ədalətin təmin edilməsi istiqamətində atılmış mühüm bir addımdır.

Salam, şərhiniz çox maraqlıdır və mən də bu məsələ ilə bağlı fikirlərimi sizinlə bölüşmək istəyirəm. Bəşər Əsədin mühakiməsi, şübhəsiz ki, beynəlxalq hüquq və insan haqları baxımından əhəmiyyətli bir addım ola bilər. Lakin sizin də qeyd etdiyiniz kimi, bu prosesin Suriyadakı genişmiqyaslı humanitar və siyasi problemləri həll etməyəcəyi də açıqdır.

Əsədin məsuliyyətə cəlb edilməsi vacib olsa da, Suriyada davam edən münaqişənin həlli üçün daha hərtərəfli bir yanaşma lazımdır. Siyasi dialoq, humanitar yardım və uzunmüddətli sabitlik üçün atılacaq addımlar da eyni dərəcədə önəmlidir. BMT-nin vasitəçiliyi ilə aparılacaq siyasi proses, ədalətin təmin edilməsi ilə yanaşı, ölkənin yenidən qurulması və sabitliyinin bərqərar olması üçün də mühüm rol oynaya bilər. Əsədin potensial mühakiməsini bu geniş sülh prosesinin bir hissəsi kimi görmək, həm ədalətin təmin edilməsinə, həm də Suriyanın gələcəyinə daha yaxşı təsir edə bilər.

Məqalədə qeyd olunan Fransanın Əsədi mühakimə etmək qərarı, beynəlxalq hüququn tətbiqində mühüm bir dönüş nöqtəsi ola bilər. Lakin bu, yalnız bir məhkəmə qərarının öhdəsindən gəldiyimizdən daha böyük bir problemə işarə edir: beynəlxalq miqyasda məsuliyyətsizliyin yayılması və güclülərin hesabat verməkdən yayınmasının artması. Bu tendensiya, yalnız beynəlxalq münaqişələrin deyil, həmçinin iqtisadi qeyri-sabitlik, kütləvi miqrasiya və insan hüquqları pozuntularının artması ilə də sıx bağlıdır.

Əgər Əsədin immunitetinin ləğv olunması beynəlxalq hüququn möhkəmlənməsinə gətirib çıxarsa da, bu, böyük miqyaslı problemin yalnız kiçik bir parçasıdır. Hökumət rəhbərlərinin beynəlxalq cinayətlərinə görə məsuliyyətə cəlb edilməsi üçün daha mütəşəkkil və səmərəli mexanizmlərə ehtiyacımız varmı? Bu məsələnin həlli, gələcəkdə beynəlxalq sabitliyin təmin olunmasında çox önəmlidir. Belə bir sistemin yaradılması yalnız qanunvericilik deyil, həmçinin dövlətlərin birgə iradəsi ilə bağlıdır. Bu halda, gələcək üçün əsas sual budur: dövlətlərin beynəlxalq qanunlara riayət etməsini necə təmin edə bilərik?

Məqalədə Bəşər Əsədin mühakiməsinin beynəlxalq hüququn inkişafı üçün mühüm bir addım olduğu doğru olsa da, bu prosesin öz məhdudiyyətləri olduğunu nəzərə almaq lazımdır. Əsədin mühakiməsi, hətta mümkün olsa belə, Suriyadakı qarışıqlığın kökündəki problemləri həll etməyəcək. Belə bir mühakimənin Suriyadakı geniş miqyaslı humanitar böhranı əhatə edən daha geniş siyasi və iqtisadi amilləri nəzərə almaması riskini daşıyır.

Əsədin məsuliyyətə cəlb edilməsi vacib olsa da, bununla yanaşı Suriyada davam edən münaqişənin həlli üçün hərtərəfli bir yanaşma strategiyasının inkişaf etdirilməsi daha vacibdir. Bu, yalnız hüquqi tədbirləri deyil, həm də siyasi dialoq, humanitar yardım və uzunmüddətli sabitlik üçün konstruktiv tədbirləri əhatə edən bir yanaşma olmalıdır. Belə bir yanaşmanın tərkib hissəsi kimi, BMT-nin vasitəçiliyi ilə bütün tərəflərin iştirakı ilə dəyirmi masa formatında Suriyada uzunmüddətli sülhün qurulması üçün siyasi prosesin başlanğıcını təmin etmək məqsədəuyğundur. Əsədin potensial mühakiməsini bu geniş sülh prosesinin ayrılmaz bir hissəsi kimi görmək, yalnız ədalətin təmin olunmasına yox, həm də Suriyanın yenidən qurulmasına və uzunmüddətli sabitliyinin təmin olunmasına yönəlmiş daha hərtərəfli bir yanaşma təmin edə bilər.

Məqalədə qeyd olunan Fransanın Əsədin dövlət immunitetini ləğv etməsi ilə bağlı qərarı, beynəlxalq hüququn tətbiqinin genişlənməsi və suveren dövlətlərin liderlərinin beynəlxalq cinayətlərə görə məsuliyyətə cəlb edilməsinin mümkünlüyü baxımından əhəmiyyətlidir. Lakin bu, yalnız qısamüddətli bir hüquqi mübarizə deyil, uzunmüddətli bir tendensiyanın - yəni beynəlxalq cinayətlərin artan miqyasının və beynəlxalq hüquq sisteminin bu cinayətlərə cavab vermək qabiliyyətinin çatışmazlığının əksidir.

Əsəd rejiminin kimyəvi silahdan istifadə etməsi, məhz bu çatışmazlığın nəticəsidir. Mühakimənin nəticəsindən asılı olmayaraq, sual meydana çıxır: beynəlxalq hüquq sisteminin qarşısını ala bilmədiyi belə geniş miqyaslı insan hüquqları pozuntularına necə cavab verilməlidir? Məsələn, bu hüquqi proseslərin effektivliyi nə dərəcədədir və uzunmüddətli sülh və sabitliyə necə təsir edəcək? Çünki yalnız bir liderin məhkəməyə verilməsi, köklü problemləri həll etməyəcək.

Əgər Əsədin immuniteti ləğv olunsa belə, digər güclü dövlət liderləri üçün bu halda bir nümunənin yaratılması, bütün məsələni daha da mürəkkəbləşdirə bilər. Bu səbəbdən, ədalətin təmin edilməsi ilə yanaşı, davamlı sülh və dayanıqlı inkişafı təmin etmək üçün uzunmüddətli stratejilərin hazırlanması da vacibdir. Gələcəkdə, beynəlxalq hüquq sisteminin belə hadisələrə daha effektiv cavab verməsi üçün hansı mexanizmlərin yaradılması gərəkdir?

Məqalədə göstərilən Suriyadakı kimyəvi silahlardan istifadə ilə bağlı Bəşər Əsədin məhkəməyə verilməsi cəhdi, keçmişdə beynəlxalq cinayətlərə görə hökumət rəhbərlərinin məsuliyyətə cəlb edilməsi cəhdləri ilə müqayisə edilə bilər. Misal olaraq, Slobodan Miloşeviçin Yuqoslaviya Müharibəsi zamanı törədilən cinayətlərə görə Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsində (BÇM) mühakiməsini göstərmək olar. Hər iki halda da, mövcud olan güclü sübutlara baxmayaraq, cinayətkarların məsuliyyətə cəlb edilməsi uzun və çətin bir proses olub.

Lakin, Suriyadakı vəziyyət BÇM-in Miloşeviçi mühakimə etməsi ilə bir neçə əsas fərqə malikdir. Birincisi, Əsədin Fransanın milli məhkəməsində, BÇM-də deyil, mühakimə olunmasıdır. Bu, Fransa hökumətinin prosesə daha çox təsir göstərə biləcəyini və ədalət prosesinin nəticəsinə təzyiq edə biləcəyini göstərir. İkincisi, Miloşeviçin məhkəməsi münaqişədən sonrakı dövrdə baş tutarkən, Əsədin mühakiməsi hələ də davam edən münaqişə fonunda baş verir, bu da dəlillərin toplanması və şahidlərin təmin edilməsini çətinləşdirə bilər.

Miloşeviçin məhkəməsindən alınan əsas dərs, hətta güclü hökumət liderlərinin də beynəlxalq cinayətlərə görə məsuliyyətə cəlb edilə biləcəyidir. Lakin bu proses uzun və çətindir, ədalətsiz nəticə ilə nəticələnə bilər. Suriyadakı vəziyyət müstəqil ədalətin təmin olunması üçün yeni çətinliklər yaradır və bu prosesin nəticəsi ədalət əldə edilməsində dövlət suverenliyi və ədalətli beynəlxalq müdaxilə arasındakı incə balansı nümayiş etdirə bilər. Əsədin məhkəməsinin nəticəsi, digər beynəlxalq cinayətlər üçün hüquqi sələflərin yaradılması baxımından əhəmiyyətli olacaqdır.

Məqalədə Bəşər Əsədin dövlət immunitetindən azad edilməsinin digər liderlərə də nümunə ola biləcəyindən bəhs olunur. Bu, həqiqətən, mühüm bir hüquqi məsələdir, lakin mənim fikrimcə, daha geniş bir kontekstdə - beynəlxalq hüququn müasir dünyada effektivliyini və bu cür proseslərin potensial olaraq beynəlxalq münasibətlərə təsirini nəzərə almaq daha vacibdir. Çünki dövlət immunitetinin ləğv olunması, potensial olaraq, beynəlxalq münasibətlərdə yeni bir dövrün başlanğıcını qoyaraq, güclü dövlətlərin hətta beynəlxalq hüquq çərçivəsində cəzasız qalmaması prinsipinə bir zərbə vurur.

Lakin, belə bir prosesin beynəlxalq miqyasda geniş tətbiqinin uzunmüddətli iqtisadi və siyasi nəticələri nə olacaq? Beynəlxalq münasibətlərin gələcək sabitliyi üçün bu cür bir proses daha çox münaqişəyə və ya əksinə, daha çox məsuliyyətə gətirib çıxaracaqmı? Əsədin vəziyyətinin presedent yaratması, bu nəticələri necə dəyişəcək? Bu suallar gələcək üçün düşündürücü və həll olunmalı məsələləri ortaya qoyur.

Məqalədəki hadisənin Pinochet məhkəməsi ilə oxşarlığı diqqət çəkir. Hər iki halda da, hökumət liderlərinə qarşı beynəlxalq səviyyədə cinayət təqibi məsələsi ortaya çıxır və dövlət immunitetinin tətbiqi əsas mövzu olur. Pinochet məhkəməsi, dövlət başçılarının beynəlxalq hüququn bəzi prinsiplərinə riayət etməməsi halında, immunitetlərinin müdafiə olunmayacağına dair mühüm bir presedent yaratdı.

Ancaq bu iki hadisə arasında fərqlər də vardır. Pinochet məhkəməsi, daha çox onun İspaniyadakı cinayətləri ilə əlaqədar idi, Əsəd məsələsində isə Suriyadakı hadisələrə baxılır. Bundan əlavə, Pinochet məhkəməsinin baş tutması çox çətin bir proses olmuş, uzun müddət davam etmiş və çoxsaylı siyasi və hüquqi maneələrlə üzləşmişdir. Əsəd məhkəməsinin gedişatı və nəticəsi isə hələ ki qaranlıqdır. Pinochet hadisəsindən çıxarıla biləcək əsas dərs, hətta uzun müddət keçsə belə, beynəlxalq hüququn prinsiplərinə zidd olan hərəkətlərə görə liderlərin cavabdehliyə çəkilə biləcəyidir. Ancaq bu prosesin uzun, mürəkkəb və siyasi təsirlərə məruz qalacağını unutmamaq lazımdır. Əsəd məhkəməsinin nəticəsinin Pinochet hadisəsinin təkrarı olacağı yoxsa daha fərqli bir yolu izləyəcəyi hələ ki aydın deyil. Bu məsələnin gələcək beynəlxalq hüquq prinsiplərinin formalaşması üçün dəyərli bir sınaq olacağı görünür.

Məqalədə qeyd olunan Fransa məhkəməsinin Bəşər Əsədin dövlət immunitetini ləğv edib-etməməsi ilə bağlı qərarı, beynəlxalq hüquqda əhəmiyyətli bir presedent yarada bilər. Bu, keçmişdə Pinochet məsələsinə bənzəyir, yəni bir dövlət başçısının digər bir ölkənin məhkəməsində insanlığa qarşı cinayətlərlə bağlı cavabdehliyə cəlb edilməsi. Lakin Pinochet işi ilə müqayisədə bu halda bir neçə fərq var. Pinochet İspaniyada mühakimə olunmaq üçün həbs edildi, Əsəd isə Suriyada qalır. Bu, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsində və dəlillərin toplanmasında ciddi çətinliklər yarada bilər. Bundan əlavə, əgər Əsəd günahkar bilinərsə, cəzanın icrası ilə bağlı suallar meydana çıxa bilər. Pinochet işi beynəlxalq hüququn inkişafında mühüm rol oynadı, lakin həm də qlobal siyasətin və dövlət suverenliyinin mürəkkəb təbiətini nümayiş etdirdi. Əsəd məsələsi isə bu mürəkkəbliyi daha da qabardıb göstərir və qlobal cinayət məsuliyyəti ilə bağlı davam edən mübarizənin göstəricisidir. Bu hadisədən çıxarıla bilən əsas dərs, beynəlxalq cinayətlərin cəzasız qalmasının qarşısını almaq üçün daha güclü beynəlxalq əməkdaşlıq və mexanizmlərə ehtiyac duyulduğudur.

Məqalədə Fransanın Əsədin dövlət immunitetini ləğv etmək qərarının mühüm nəticələrinə dair inandırıcı arqumentlər irəli sürülür. Qərarın digər hökumət liderlərinə qarşı beynəlxalq cinayət təqibinin yolunu açmaq potensialı şübhəsizdir. Lakin, bu qərarın qlobal siyasi sabitliyə potensial təsirlərini də nəzərə almaq vacibdir. Əsər əleyhinə belə bir qərar, digər dövlət başçılarını və hökumət rəsmilərini qoruyan dövlət immuniteti prinsipinə ciddi bir zərbə vura bilər, beynəlxalq əlaqələrdə gərginliyi artırmaqla yanaşı, qarşılıqlı əməkdaşlığı da mənfi təsir edə bilər. Bundan əlavə, Əsədin cinayətlərinə dair sübutların obyektivliyi və etibarlılığı ətrafında mövcud olan sualların tam olaraq araşdırılması vacibdir. Belə qərarın uzunmüddətli geosiyasi nəticələri, onun qısamüddətli hüquqi nəticələrindən daha əhəmiyyətli ola bilər.

Məqalədə qeyd olunan Fransanın Bəşər Əsədin dövlət immunitetini ləğv etmək qərarına hazırlaşması, Pinochet hadisəsini xatırladır. 1998-ci ildə İspaniya məhkəmələri Çili keçmiş diktatoru Augusto Pinochet'ni insanlığa qarşı cinayətlərdə ittiham etmək üçün həbs etmişdi. Bu hadisə, dövlət başçılarının beynəlxalq hüququn qorunmasında immunitetindən istifadə edə bilməyəcəyini göstərən mühüm bir presedent yaradıb. Lakin, Pinochet hadisəsində olduğu kimi, Əsədin mühakiməsi də mürəkkəb hüquqi və siyasi problemlərlə üzləşəcək. Əsədin Suriyadan kənarda mühakiməsinin hüquqi əsaslarının möhkəm olması, dəlillərin yüksək səviyyədə təqdim edilməsi və mühakimənin beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən qəbul edilməsi vacibdir. Pinochet hadisəsi göstərir ki, hətta güclü dövlət başçılarının da insanlığa qarşı cinayətlərdən mühakimə olunması mümkündür, lakin bu prosesin uzun, mürəkkəb və müxtəlif siyasi təzyiqlərə məruz qalması gözlənilir. Əsəd hadisəsində beynəlxalq əməkdaşlığın dərəcəsi və siyasi iradənin miqdarı prosesin uğurunda həlledici rol oynayacaqdır.

Məqalədə Bəşər Əsədin potensial mühakiməsinin beynəlxalq hüquq və dövlət liderlərinin məsuliyyətinə dair mühüm presedent yaratmaq potensialı düzgün vurğulanıb. Lakin, məqalədə Əsədin mühakiməsinin praktik tətbiqi və potensial çətinlikləri kifayət qədər araşdırılmayıb. Əsədin Suriyadan kənarda tutulması, hətta Fransanın yurisdiksiyasına düşməsi çətin olacaq. Əgər mühakimə baş tutarsa, prosesin siyasi təzyiqlərə və müxtəlif maraqların təsirinə məruz qalma ehtimalı nəzərə alınmalıdır.

Daha konstruktiv bir yanaşma olaraq, beynəlxalq ədalət məsələsinə inteqrativ yanaşma təklif edərdim. Bu, Suriya vətəndaş müharibəsi ilə bağlı cinayətlərin araşdırılması üçün Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin (BCM) səlahiyyətlərinin genişləndirilməsini və Suriya hökumətinin üzvlərinə qarşı sanksiyaların gücləndirilməsini əhatə edə bilər. BCM-nin daha geniş səlahiyyətləri ədalətin daha obyektiv və təsirli şəkildə tətbiq olunmasını təmin edə bilər. Eyni zamanda, beynəlxalq sanksiyalar vasitəsiylə Əsəd rejiminə təzyiq artırıla və mühakimə prosesini asanlaşdırmaq üçün zəmin yarada bilər. Bu, bir ölkənin təkbaşına mühakimənin təşkil etdiyi çətinliklərdən və potensial siyasi əngəllərdən qaçınmağa kömək edər.