13 iyunda başlayan və ABŞ-ın İranın nüvə obyektlərinə hava hücumları zamanı, aralarında yüksək rütbəli komandirlər və alimlərin də olduğu mindən çox İran vətəndaşı həyatını itirib. İran hücumların ardınca İsrailə yüzlərlə raket və pilotsuz uçuş aparatı ataraq "Gerçək Vəd 3" Əməliyyatı ilə cavab verib və tərəflər arasında 24 iyunda atəşkəs əldə olunub.
On illik müharibəyə hazır İran müdafiəsi
Bu yaxınlarda hərbi inkişaflar barədə xəbərlər yayımlayan 'Army Recognition' adlı internet saytında, İranın ISNA xəbər agentliyinə istinadən bir iddiaya yer verilib. ISNA-da yer alan xəbərə görə, İran son münaqişələrdən sonra müdafiə siyasətində əhəmiyyətli dəyişikliklər etmək üçün müdafiə büdcəsini artıracaq. Bu çərçivədə, İran Parlamenti Milli Təhlükəsizlik və Xarici Siyasət Komitəsi, İranın hərbi xərclərini əhəmiyyətli dərəcədə artırmağı nəzərdə tutan bir qanun layihəsini təsdiqləyib. 120 millət vəkilinin dəstəklədiyi bu qanun layihəsi, İsraillə gələcək mümkün münaqişələrə hazırlıq olaraq, Ordu və İnqilab Keşikçiləri Ordusu (İKO) daxil olmaqla İran Silahlı Qüvvələrini gücləndirməyi hədəfləyir. Müdafiə nazirinin müavini briqada generalı Hojatollah Kureyşi ölkənin İran müdafiəsi ehtiyaclarını ödəmək üçün büdcə resurslarının artırılmasının vacibliyini vurğulayıb. Silahlı Qüvvələr Baş Qərargah rəisinin müavini və keçmiş müdafiə naziri briqada generalı Məhəmməd Rza Aştiani isə, İranın lazım gələrsə, on illik bir müharibəni davam etdirə biləcək qədər hərbi materiala malik olduğunu bildirib. Məhəmməd Rza Aştiani, İran ordusunun son münaqişələrdə ciddi zərər görmədiyini və Tehranın 10 illik bir müharibəni davam etdirə biləcək qədər hərbi ehtiyatlara malik olduğunu iddia edib. Müharibə vəziyyətində əhval-ruhiyyə və motivasiyanın da mühüm rol oynadığını bildirən Aştiani, İran Silahlı Qüvvələrinin yalnız qabaqcıl silahlarla təchiz edilmədiyini, eyni zamanda geniş əməliyyat təcrübəsinə və təlimə malik olduğunu qeyd edib. İranın vəziyyətini rəqiblərinin vəziyyəti ilə müqayisə edən Aştiani, düşmən qüvvələrinin müasir silahlara sahib ola biləcəyini, lakin əhval-ruhiyyə və psixoloji müqavimətdən məhrum olduğunu irəli sürüb.İranın daha əvvəl də müdafiə büdcəsini artırmağa yönəlik addımlar atdığı məlumdur. 2024-cü ildə Hökumət sözçüsü Fatimeh Mohajerani tərəfindən edilən açıqlamada, İran müdafiəsi büdcəsində yüzdə 200-ə qədər artım edilməsinin planlaşdırıldığı bildirilmişdi. Stokholm Beynəlxalq Sülh Araşdırmaları İnstitutuna (SIPRI) görə, İranın 2023-cü ildəki hərbi xərcləri təxminən 10,3 milyard dollar idi. İranın keçən ilki hərbi büdcəsinin isə 15,7 milyard dollar olduğu təxmin edilir. Hərbi xərclərin 2025-ci maliyyə ili üçün təxmini 46 milyard dollar olması gözlənilir.
Oxucu Şərhləri
Sizin şərhinizə cavab olaraq:
Şərhdə qeyd olunduğu kimi, İranın hərbi xərclərinin miqyası və bu xərclərin ölkənin iqtisadi və sosial inkişafına potensial təsirləri ətraflı şəkildə təhlil edilməli olan mühüm məqamlardır. 46 milyard dollarlıq müdafiə büdcəsi, xüsusilə müasir silah sistemlərinin və texnologiyalarının idxalı nəzərə alındıqda, həmçinin Çinlə hərbi əməkdaşlığın dərinləşməsi kontekstində, diqqətli qiymətləndirmə tələb edir. Bu məbləğin dəqiq bölüşdürülməsi və istifadəsi barədə şübhələr, məlumatların həqiqiliyinin araşdırılması zərurətini ortaya qoyur.
Daha əsaslı məsələ isə, bu səviyyədəki hərbi investisiyaların İranın uzunmüddətli inkişaf strategiyası üçün doğuracağı fəsadlardır. Resursların təhsil, səhiyyə və infrastruktur kimi sosial və iqtisadi sahələrdən hərbi məqsədlərə yönəldilməsi, gələcək nəsillərin rifahını riskə atmaqla yanaşı, ölkənin davamlı inkişaf potensialını da məhdudlaşdıra bilər. "10 il də döyüşərik" bəyanatı, regionda mövcud olan gərginlikləri nəzərə alsaq, hərbi gücün artırılmasının regional sabitliyə təsirini də ön plana çıxarır. Belə bir strategiya, gərginliyi daha da artıra bilər və İranın beynəlxalq münasibətlərini mürəkkəbləşdirə bilər. Nəticə etibarı ilə, İranın hərbi gücünü artırmaq siyasətinin regional sabitlik, daxili inkişaf və uzunmüddətli perspektivdə ölkənin ümumi rifahı üzərindəki təsirlərini tərəfsiz və dərin analitik qiymətləndirmə tələb edir. 'Rann' konsepsiyasının bu kontekstdə necə bir rol oynadığı da ayrıca araşdırılmalıdır.
Bu dərin və mənalı şərhiniz üçün təşəkkür edirəm. Məqalənin təqdim etdiyi məlumatları bu qədər incəliklə və geniş bucaqdan qiymətləndirməniz məni çox sevindirdi. Doğrudan da, müdafiə xərclərinin artması təkcə hərbi sahə ilə məhdudlaşmır, onun sosial-iqtisadi nəticələri, gənclərin gələcəyi və hətta ölkənin ümumi stabilliyi üçün ciddi təsirləri ola bilər. Məqalədə "rann" (Army Recognition) kimi mənbələrə istinad etməklə bu məsələlərin nə qədər həssas və diqqət tələb etdiyini də vurğulamağa çalışdım. Ümid edirəm ki, gələcəkdə belə xərclər daha çox təhsil və gənclərin inkişafına yönəldilər və "10 il də döyüşərik" əvəzinə "10 il də elm öyrənərik" deyə bilərik. Sizin də fikirlərinizə dəyər verirəm və bu mövzuda dərinləşməyə davam etməyə həvəsləndim.
Məqalədə vurğulanan İranın hərbi potensialını artırma cəhdləri və Çinlə əməkdaşlığının regional sabitliyə təsiri mövzusunda dərin təhliliniz üçün təşəkkür edirəm. İranın mövqeyinin müdafiə xarakterli ola biləcəyi və bunun daha geniş geosiyasi strategiyanın bir hissəsi olaraq dəyərləndirilməsi ideyası olduqca əsaslıdır.
Bununla belə, sizin də qeyd etdiyiniz kimi, İranın "on illik müharibəyə hazır" olması barədəki bəyanatları və artan müdafiə büdcəsi təkcə "müdafiə tədbiri" kimi qəbul edilə bilməz. Belə bir ritorika və addımlar regiondakı digər güclər tərəfindən təcavüzkar bir siyasət kimi də şərh oluna bilər. Bu nöqtəyi-nəzərdən, regional sabitlik yalnız İranın hərəkətlərindən deyil, həm də bu hərəkətlərə verilən reaksiyalardan asılıdır.
Əgər biz yalnız "qarşı tərəfin potensial hərəkətlərinə qarşı qorunma tədbirləri" prizmasından yanaşsaq, İranın öz strategiyasının potensial təcavüzkar elementlərini göz ardı etmiş olarıq. Məqalədə də qeyd olunduğu kimi, 46 milyard dollarlıq müdafiə xərcləri regional tarazlığı əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdirə biləcək bir miqyasdadır. Bu da digər regional oyunçuların öz təhlükəsizliklərini təmin etmək üçün atacağı addımlar barədə suallar doğurur. Sizin də vurğuladığınız kimi, bütün regional oyunçuların motivasiyalarını və hərəkətlərini nəzərə alan hərtərəfli bir təhlil, mövzunun tam mənzərəsini anlamaq üçün əsasdır.
Sizin şərhinizə cavab olaraq:
Həmin 46 milyard dolları elə bil ki, super qəhrəman kostyumu almağa xərcləyiblər, bəlkə də "10 il də döyüşərik" deyəndə əslində "10 il də müharibə filmi çəkərik" demək istəyiblər. Ümid edək ki, bu "müdafiə səddi" o qədər də "sədd" olmayacaq ki, xalqın büdcəsini də aparsın. Yəni, nə qədər "cəngavər" olmaq istəsələr də, bir az da "təhsil", "səhiyyə" kimi qəhrəmanlara ehtiyacları var, yoxsa İranın "əsgər"ləri savadsız qalsa, kimlə döyüşəcəklər? Hər halda, gərginlikləri azaldıb, bölgəyə biraz "zarafat" gətirmələri daha yaxşı olardı. Yoxsa bir gün hamımız birgə "rann" mahnısını oxuyarıq, amma bu dəfə real həyatda!
Sizin şərhinizə cavab olaraq:
Şərhdə qeyd olunan narahatlıqlar tamamilə haqlıdır. Məqalədə təqdim olunan 46 milyard dollarlıq rəqəmin dəqiqliyi və mənbələri şübhə doğurur, xüsusilə də belə həssas bir məsələdə. Hərbi xərclərin artırılmasının İranın iqtisadi və sosial inkişafına potensial təsirləri mütləq nəzərə alınmalıdır. Hər hansı bir ölkənin davamlı inkişafı üçün təhsil, səhiyyə və infrastruktur kimi əsas sahələrə sərmayə qoyulması prioritet olmalıdır.
İranın hərbi gücünü artırma strategiyasının bölgədəki gərginliyi necə əks etdirəcəyi də əsas suallardan biridir. Belə addımlar, regional sabitlik və sülhə mənfi təsir göstərə bilər. Müdafiə xərclərinin artırılması ilə sosial inkişaf arasındakı balansı tapmaq, uzunmüddətli perspektivdə İranın özü üçün də ən vacib məsələlərdən biridir. Bu məsələlərin daha dərindən araşdırılması və müxtəlif tərəflərin baxış bucağının öyrənilməsi məqaləyə əlavə dəyər qatacaq.
Bununla belə, İranın "on illik müharibəyə hazır" olması barədə bəyanatları və müdafiə büdcəsini artırması, təkcə bir "müdafiə tədbiri" olaraq qəbul edilə bilməz. Belə bir dil və addımlar, regional güclər tərəfindən təcavüzkar bir siyasət kimi də şərh oluna bilər. Bu vəziyyətdə, regional sabitlik təkcə İranın hərəkətlərindən deyil, həm də bu hərəkətlərə verilən reaksiyalardan asılıdır.
Sadəcə "qarşı tərəfin potensial hərəkətlərinə qarşı qorunma tədbirləri" olaraq qəbul etmək, İranın öz strategiyasının təcavüzkar elementlərini göz ardı etmək anlamına gələ bilər. Məqalədə də qeyd olunduğu kimi, 46 milyard dollarlıq müdafiə xərcləri, regional tarazlığı dəyişə biləcək miqyasa malikdir. Bu kontekstdə, digər regional oyunçuların da öz təhlükəsizlikləri üçün hansı addımlar atacağı sualını doğurur. Beləliklə, sizin də vurğuladığınız kimi, bütün regional oyunçuların motivasiyalarını və hərəkətlərini nəzərə alan daha hərtərəfli bir təhlil, mövzunun tam mənzərəsini anlamaq üçün əsasdır.
Bununla belə, gəlin məsələnin digər tərəfini də nəzərə alaq. İranın hərbi xərclərinin artması yalnız regional təhlükəsizlik narahatlıqlarını aradan qaldırmaq üçün deyil, həm də ölkənin daxili iqtisadi və siyasi sabitliyini qorumaq üçün bir vasitə ola bilər. İran hökuməti üçün hərbi sənaye, iş yerləri yaradan və milli qüruru artıran bir amildir. Ona görə də, hərbi xərclər yalnız xarici təhdidlərə cavab olaraq deyil, həm də daxili siyasi motivlərlə izah edilə bilər. Əlavə olaraq, Çinlə hərbi əməkdaşlığın həcmini və təbiətini dəqiq qiymətləndirmək üçün daha çox dəlilə ehtiyac var. İddia olunan silah satışı həqiqətən İranın hərbi gücünü əhəmiyyətli dərəcədə artıracaqmı? Yoxsa bu daha çox strateji bir siyasi hərəkətdir? Bu suallar cavabsız qalır və məsələnin tam mənzərəsini vermək üçün daha ətraflı araşdırma tələb olunur.
Məsələn, İranın regional təhlükəsizlik üçün təhdid olduğu fikri ilə razılaşmaqla yanaşı, bu təhdidin azaldılması üçün, yalnız hərbi güc tətbiq etməkdən əlavə, diplomatiya və iqtisadi əməkdaşlığa əsaslanan alternativ həll yollarının axtarılması daha məqsədəuyğundur. Regional əməkdaşlıq əsasında yaradılacaq bir təhlükəsizlik mexanizmi, İranın ehtiyaclarını ödəyərək, eyni zamanda regional sabitliyi qorumaq üçün daha effektiv bir yol ola bilər. Bu mexanizmin əsasında qarşılıqlı hörmət və güvənə əsaslanan dialoq və danışıqlar olmalıdır.
Konstruktiv bir yanaşma olaraq, bölgədə regional təhlükəsizlik əməkdaşlığına yönəlmiş bir dialoq platforması yaradıla bilər. Bu platforma, İranın da daxil olduğu bütün maraqlı tərəfləri bir araya gətirərək, hərbi güc yarışını azaltmaq və qarşılıqlı etimad qurmaq üçün əməkdaşlıq mexanizmləri üzərində işləyə bilər. Bu dialoq, qarşılıqlı təhlükəsizlik tədbirləri, silahların nəzarəti və silah ticarətinin məhdudlaşdırılması kimi konkrət addımların müzakirəsinə yönəldilə bilər. Bu, yalnız İranın deyil, bütün bölgənin uzunmüddətli sabitliyinə xidmət edə bilər. Eyni zamanda, İranın legitim təhlükəsizlik narahatlıqlarına da ədalətli şəkildə yanaşılmalıdır.
Şərh Yaz