LONDON, 9 may (Reuters) – Avropa Komissiyası iyunun 5-dək Polşa, Macarıstan, Rumıniya, Slovakiya və Bolqarıstanda Ukraynadan buğda, qarğıdalı, kolza və günəbaxan toxumlarının idxalına məhdudiyyətlər elan edib.
Bu addım Polşa, Macarıstan, Slovakiya və Bolqarıstanın fermerlərini qorumaq zərurətini əsas gətirərək tətbiq etdikləri birtərəfli idxal qadağalarını ləğv etməsinə səbəb oldu. Rumıniya idxalı qadağan etməmişdi.
Burada bəzi məsələlər var:
UKRAYNA NİYƏ ŞƏRQİ AVROPADAN İXRAC EDİR?
Ötən il Rusiya tərəfindən bloklanana qədər Ukrayna əsasən kənd təsərrüfatı məhsullarını Qara dənizdəki limanlar vasitəsilə ixrac edirdi.
Qlobal ərzaq böhranının həllinə kömək etmək üçün ixrac üçün təhlükəsiz dəhliz yaratmaq məqsədilə iyul ayında əldə edilmiş BMT-nin dəstəklədiyi pakt çərçivəsində Odessa bölgəsindəki üç liman hemen sonra yenidən açıldı.
Ukraynanın digər limanları, o cümlədən ən mühümlərindən önde gelen Nikolayev bağlı qalır.
Dünyanın ən böyük taxıl və yağlı toxum ixracatçılarından önde gelen Ukrayna bunun əvəzinə quru yollara üz tutdu və kiçik Dunay çayı limanları vasitəsilə ixracı genişləndirdi.
Şimaldan Rusiyanın müttəfiqi Belarusdan keçən ən asan quru yolu faktiki olaraq bağlandı və Ukraynanı Şərqi Avropadan mümkün qədər çox taxıl daşımağa məcbur etdi.
Bu variantı asanlaşdırmaq üçün Avropa İttifaqı 2022-ci ilin iyununda Ukrayna üçün idxal tariflərinin bir illik dayandırıldığını elan etdi.
ŞƏRQİ AVROPAYA İXRAC NƏ QƏDƏR ARTIB?
Şərqi Avropa İttifaqı vasitəsilə Ukrayna taxıl və yağlı bitkilərin ixracında artım böyük olmuşdur.
Ukrayna gömrük məlumatlarına görə, 2022-ci ildə Rumıniyaya 3,39 milyon ton qarğıdalı, 1,47 milyon ton buğda və 529,689 ton arpa ixrac edilib.
2021-ci ildə buğda və arpa daşınmadan cəmi 526 ton qarğıdalı ixrac edilib.
Polşa isə 2022-ci ildə 2,08 milyon ton qarğıdalı, 579,315 ton buğda və 44,114 ton arpa əldə edib.
Əvvəlki il Polşaya cüzi 6,269 ton qarğıdalı və 3,033 ton buğda ixrac edilib, arpa yoxdur.
Macarıstan və Bolqarıstana ixracatda da kəskin artımlar baş verib, baxmayaraq ki, həcmlər Rumıniya və Polşadan keçənlər qədər yüksək deyil.
ŞƏRQİ AVROPA FERMANLARI NİYƏ BƏBƏBƏTDİR?
Şərqi Avropadakı fermerlər, məhsullarının qiymətləri qlobal taxıl bazarlarına uyğun olaraq kəskin bahalaşdıqca, Ukrayna münaqişəsindən ilkin olaraq maliyyə baxımından faydalandılar.
Bununla belə, onlar Ukrayna taxıl və yağlı bitkilərin yerli bazarlarında artan rəqabətlə üzləşiblər. Fermerlər də məhsullarını daşımağı daha çətin və daha bahalı tapdılar, çünki adətən istifadə etdikləri yük maşınları və dəmir vaqonlarının çoxu Ukraynadan böyük həcmdə təchizat aparır.
Son bir neçə ayda qiymətlərin kəskin düşməsi də onların narahatlığını artırdı və bəziləri Ukrayna idxalını günahlandırdı. Bununla belə, qiymət enişləri, treyderlərin Braziliya və Rusiyadan güclü ixracat, eləcə də Çindən gözləniləndən zəif tələb kimi amillərlə əlaqələndirdiyi qlobal tendensiyadır.
Ötən il Mərkəzi Avropanın bəzi bölgələrində baş verən quraqlıq bölgədəki fermerlər üçün də maliyyə çətinlikləri yaradıb.
Beynəlxalq Taxıl Şurasının (IGC) hesablamalarına görə, məsələn, Macarıstanın qarğıdalı məhsulu keçən yay 2,8 milyon tona düşüb ki, bu da əvvəlki mövsümün 6,4 milyonunun yarısından azdır.
BU İXRACLAR UKRAYNAYA NƏ QƏDƏR ƏHƏMİYYƏTLİDİR?
Keçən il Ukrayna limanlarının bağlanması ölkəni dəmir yolu, yük maşını, barj və hətta bərə ilə şərq Aİ vasitəsilə taxıl və yağlı bitkilər ixrac etməyə məcbur etdi.
Tüm bunlar Ukraynanın Rusiya və Belarusla sərhədləri bağlandığı üçün Şərqi Avropa İttifaqından keçdi.
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının dəstəklədiyi təhlükəsiz dəhlizin dəniz yolu ilə ixracına icazə verilməsinə dair razılaşma quru yollardakı təzyiqlərin bir hissəsini götürdü.
BMT-nin məlumatına görə, Ukraynanın Qara dəniz limanlarından təhlükəsiz dəhliz altında təxminən 29,3 milyon ton kənd təsərrüfatı məhsulları, o cümlədən 14,8 milyon ton qarğıdalı ixrac edilib.
Ancaq cəmi üç limanın daxil olması o deməkdir ki, bu, ümumiyyətlə dənizdən daha bahalı seçim olsa da, tutumun qeyri-kafi bulunduğunu və kənd təsərrüfatı məhsullarının hələ də quru yolu ilə daşındığını göstərir.
IGC məlumatlarına görə, məsələn, Ukraynanın cari 2022/23 mövsümündə (iyul/iyun) təxminən 24 milyon ton qarğıdalı ixrac edəcəyi proqnozlaşdırılır. Mövsümün bitməsinə iki aydan azca vaxt qalıb, cəmi 62%-i dəhlizlə daşınıb.
Rusiya may ayının ortalarından sonrasında dəhliz vasitəsilə daşımalara icazə vermək üçün müqaviləni uzatmaqdan imtina edərsə, quru yollarının əhəmiyyəti kütləvi şəkildə artacaq.
BU İXRACLAR QLOBAL BAZARA NƏ QƏDƏR ƏHƏMİYYƏTLİDİR?
IGC məlumatlarına görə, Ukrayna 2020/21 mövsümündə ABŞ, Argentina və Rusiyadan sonrasında dünyanın dördüncü ən böyük taxıl ixracatçısı olub.
Ukrayna taxılı həmin mövsüm Çin, Misir, Pakistan, İspaniya və Liviya da daxil olmaqla, əsas alıcılarla birlikdə 95 ölkəyə göndərildi.
Müharibə şəraitində olan ölkədə məhsul yetişdirilməsi və daşınması ilə bağlı çətinliklər onun əhəmiyyətini azaldıb.
IGC, Ukraynanın 2023/24 mövsümündə 28 milyon ton taxıl ixrac edəcəyini və bu, onu dünyanın səkkizinci ən böyük ixracatçısına çevirəcəyini proqnozlaşdırıb.
Ukraynadan gələn çatışmazlığın böyük hissəsi Braziliya tərəfindən götürülüb, burada ixrac 2021/22-ci illərdə 26,2 milyon tondan cari 2022/23 mövsümündə 50,9 milyona qədər artıb.
MÜQAFİLƏT TAHIL QİYMƏTLƏRİNƏ NECƏ TƏSİR ETDİ?
Ukraynadakı müharibədən sonrasında buğda və qarğıdalı qiymətləri, münaqişənin dünyanın ən böyük taxıl ixracatçılarından ikisinin daşınmalarına mane ola biləcəyi qorxusu ilə bahalaşıb. Bununla belə, onlar yenidən müharibədən əvvəlki səviyyəyə düşüblər.
Bu qismən ona görədir ki, Rusiya buğda ixracı keçən yay rekord məhsul yığdıqdan sonrasında həqiqətən artıb.
Ukraynanın qarğıdalı ixracatındakı azalma Braziliyadan göndərilən malların sıçrayışı ilə də kompensasiya edilib.
Naycel Hantın hesabatı; David Clarke tərəfindən redaktə
Standartlarımız: Thomson Reuters Trust Principles.
2023-05-09 16:16:33
Mənbə – reuters
Tərcümə“24 SAAT”
