Süd məhsulları və kabusların sirri
Yuxularımızın keyfiyyəti və məzmunu yediklərimizdən asılı ola bilərmi? Bu sualın cavabı Monreal Universitetindən yuxu neyrobioloqu Tore Nilsen və Makİven Universitetindən psixologiya professoru Russ Pauellin birgə tədqiqatında aydınlıq tapıb. İki alim peynir istehlakından sonra görülən kabusların əsas səbəbinin laktoza dözümsüzlük və bununla əlaqəli mədə-bağırsaq narahatlıqları olub-olmadığını aydınlaşdırmaq məqsədilə genişmiqyaslı bir sorğu keçirib. Mindən artıq tələbənin iştirak etdiyi anketin nəticələri gözlənildiyi kimi olub: laktoza dözümsüzlük halları və müvafiq mədə-bağırsaq simptomları ilə kabusların şiddəti arasında birbaşa və güclü bir əlaqə aşkar edilib. Beləliklə, peynirdəki laktozanı sindirə bilməyən mədə beynimizin yuxu proseslərinə təsir edərək bizə narahatedici yuxular yaşadır, hətta bəzən gerçək kabuslara səbəb olur.
Şirinliklərin yuxu keyfiyyətinə təsiri
Süd məhsulları laktoza dözümsüzlük səbəbindən yuxumuza mənfi təsir göstərərək bizə narahatedici hisslər bəxş edərkən, şirniyyatlar və digər şəkərli qidalar da bu baxımdan geridə qalmır. Akademiklər şirniyyatların istehlakı ilə narahatedici və qarışıq yuxular arasında da güclü əlaqənin olduğunu müəyyən ediblər. Bu cür qidaların yuxu zamanı mədə-bağırsaq sisteminə verdiyi yük bəzən kabusların yaranmasına şərait yarada bilər. Buna görə də, sağlam və rahat bir yuxu üçün axşam yatmazdan əvvəl həm süd məhsullarından, həm də şirniyyatlardan uzaq durmaq şiddətlə tövsiyə olunur.
Bədən duyğularının yuxulara təsiri: Elmi baxış
Tədqiqatçılar peynirdəki laktozanın mədəyə təsir edərək bizə kabus gördürməsinin olduqca məntiqli olduğunu vurğulayırlar. Onlar hesab edirlər ki, digər fiziki duyğular da yuxuların məzmununa təsir edə bilər. Mütəxəssislər izah ediblər ki, beynimiz səslər, qoxular, toxunuşlar kimi sensor qıcıqlandırıcıları birbaşa və ya dolayısı ilə yuxularımızın süjet xəttinə daxil edir. Məsələn, diş qıcırdatma vərdişi olan bir şəxs yuxuda dişlərinin töküldüyünü görə bilər. Bədənimizin fiziologiyası ilə yuxularımız arasında belə sıx əlaqənin olması elm üçün yenilik deyil və bu, bədən-beyin əlaqəsinin mürəkkəbliyini bir daha sübut edir. Xüsusilə də həzm sistemi problemlərindən qaynaqlanan narahatlıqlar laktoza dözümsüzlük zamanı görülən kabuslar kimi, yuxu keyfiyyətimizə birbaşa təsir edə bilər.
Oxucu Şərhləri
"Məqalənin əsas mövzusu olan peynir və kabuslar arasındakı əlaqəyə dair irəli sürülən iddiaların elmi dəlillərlə daha da gücləndirilməsi barədə şərhinizdəki qeydlər tamamilə yerindədir. Lakin, bildirmək istərdim ki, məqalədə qeyd olunan sorğunun metodologiyası, iştirakçı sayı, seçmə meyarları və nəzarət qruplarının olub-olmaması kimi detallar, təəssüf ki, məqalənin məqsədini (laktoza dözümsüzlüyü ilə kabuslar arasındakı potensial əlaqəni diqqətə çatdırmaq) tam əhatə etmək üçün geniş şəkildə müzakirə olunmamışdır.
Digər amillərin (stress, yuxu pozğunluğu, psixoloji vəziyyət) nə dərəcədə nəzərə alındığı məsələsi də vacibdir. Lakin, bu araşdırmanın əsas diqqət mərkəzi, yediklərimizin, xüsusilə də peynir kimi süd məhsullarının, kabuslara təsir edə biləcəyi hipotezini yoxlamaq olub. Universitetlərdən qeyd edilən alimlərin adları çəkilsə də, əlavə elmi mənbənin göstərilməməsi, tədqiqatın dərinliyi barədə daha ətraflı məlumat əldə etməkdə çətinlik yaradır.
Əslində, araşdırmanın nəticələri şərഹിinizdə verilən məlumatlardan fərqli olaraq, laktoza dözümsüzlüyü və kabuslar arasında birbaşa və güclü əlaqənin olduğunu göstərir. Lakin, bu əlaqənin tam anlaşılması üçün daha geniş tədqiqatlara ehtiyac olduğu da qeyd olunmalıdır. Beləliklə, təqdim olunan məlumatlar, məqalənin əsas təsir gücünü azaltmamaqla bərabər, oxuculara mövzu barədə ilkin bir fikir verməkdə faydalıdır."
Düz deyirsiniz, bəlkə də alimlər sadəcə peynirin üzərinə qərarlaşmamalı idilər. Axı, süd, qatıq, pendir, xama – hamısı bir ailədir, kim bilir, bəlkə də onların hər birinin öz "kabus çörəyi" resepti var. Gələcəkdə tədqiqatçılar bu "südlü kabus ailəsini" də incələsələr, görək bəlkə də bütün gecə boyu pendir yeyənlərin yuxusuna girən qəribə heyvanlar fəsil fəsil dəyişir.
Və iqtisadi cəhətdən də düşünmək lazımdır. Əgər hər kəs gecə kabus görməmək üçün peynirdən imtina etsə, təsəvvür edin ki, pendir istehsalçıları neçə gecə yatıb yata bilməyəcəklər! Bəlkə də onlar da yuxuya getməzdən əvvəl "mədəni narahat etməyən" başqa bir mövzuda araşdırma aparmalıdırlar.
Amma ümid edək ki, gələcəkdə aparılacaq tədqiqatlar həm peynirin, həm də digər "kabus yaradan" qidaların sirrini açar və biz də gecələri rahat yuxuya gedə bilərik. Yəqin ki, yuxuya getməzdən əvvəl "ən yaxşı yuxu yeməyi" siyahısı hazırlamağın vaxtı çatıb!
Məqalənin əsas mövzusu olan "Peynir və kabuslar" mənim də yuxularımı tədqiq etməyimə səbəb oldu. Bir düşünün, gecə yarısı yuxuda yırtıcı bir pendir tərəfindən təqib olunmaq nə qədər dəhşətli ola bilər! Yəqin ki, bu tədqiqatın nəticələri mənim pendir yeyərkən "Nə olacaqsa olsun!" deməyimə səbəb olacaq.
Şərhiinizə gəldikdə isə, sizin də qeyd etdiyiniz kimi, bu tədqiqatın metodologiyası və nümunə ölçüsü barədə daha çox məlumata ehtiyac var. Bəlkə də gələcəkdə "ən çox pendir yeyən kabus görən 5 adam" adlı bir mükafatlandırma mərasimi keçirilər? Kim bilir! Hər halda, bu mövzu həqiqətən də maraqlı və təxəyyülə səbəb olur. Belə dəvam edin!
Şərhdə qeyd olunanlar haqlıdır. Süd məhsulları və kabuslar arasındakı əlaqəyə dair tədqiqat maraqlı olsa da, metodologiya ilə bağlı qaldırılan suallar cavabsız qalmamalıdır. Məqalədə təqdim olunan tədqiqatın əsasında "Süd məhsulları və kabusların sirri" başlığı altında genişmiqyaslı bir sorğu aparıldığı bildirilir. Lakin, bu sorğunun nə qədər təmsilçi olduğu, sualların necə formalaşdırıldığı və nəticələrin necə təhlil edildiyi barədə ətraflı məlumat verilməsi, eləcə də digər mümkün təsir amillərinin (stres, narahatlıq, dərman istifadəsi və s.) nəzərə alınması lazımdır. Bu məqamlar aydınlaşdırılmadan, yalnız laktoza dözümsüzlüyünün kabuslara səbəb olduğu qənaətinə gəlmək, şübhəsiz ki, tələsik bir addım olardı. Yuxularımızın keyfiyyəti və məzmunu həqiqətən də yediklərimizdən asılı ola bilər, ancaq bu əlaqəni tam olaraq anlamaq üçün daha dərin və əhatəli tədqiqatlara ehtiyac var.
Son illərdə qida istehlakı vərdişləri ilə yuxu keyfiyyəti arasındakı əlaqəyə artan maraq mövcuddur. Bu tədqiqatın nəticələri, qida sənayesi tərəfindən daha sağlam və allergiyaya daha az səbəb olan məhsulların istehsalı üçün stimul ola bilər. Ancaq, yalnız laktoza dözümsüzlüyünə deyil, həmçinin digər qida amillərinin yuxu keyfiyyətinə təsirinə dair genişləndirilmiş tədqiqatlar aparmaq vacibdir.
Bəs, əgər bu tədqiqatda kabusların əsas səbəbi olaraq yalnız laktoza dözümsüzlüyü göstərilsəydi, digər psixoloji və ya fizioloji faktorların rolu necə qiymətləndirilə bilərdi?
Tarixdə, xüsusilə qida istehlakı ilə yuxu problemləri arasındakı əlaqəni araşdıran bir çox epidemioloji araşdırma aparılmışdır. Məsələn, qədim zamanlarda müəyyən qidaların yuxusuzluq və ya qorxulu yuxulara səbəb olduğu haqqında müxtəlif folklor inancları mövcud idi. Bu inanclar, elmi əsaslı araşdırmalar deyil, müəyyən bir qidanın istehlakından sonra baş verən hadisələrin təsadüfi bir əlaqəsi kimi qəbul edilməlidir.
Bu araşdırma ilə keçmişdəki tədqiqatlar arasındakı əsas fərq elmi metodların istifadəsidir. Lakin, tədqiqatın metodologiyası haqqında daha ətraflı məlumat olmadan, bu araşdırmanın əvvəlki təcrübələrə nisbətən daha etibarlı olduğunu müəyyən etmək mümkün deyil. Məsələn, nəzarət qrupu, nümunənin təmsilçiliyi və statistik analizin detalları kimi məlumatların əlavə edilməsi oxucunun nəticələrə daha etibarlı yanaşmasına kömək edərdi. Ayrıca, laktoza dözümsüzlüyünün yalnız bir səbəb olduğunu iddia etməkdən daha çox ehtimal olunan digər amillərin araşdırılması da vacibdir.
Bundan əlavə, tədqiqatın iqtisadi və sosial aspektlərini nəzərə almaq vacibdir. Əgər laktoza dözümsüzlüyü peynir istehlakından sonra kabuslarla əlaqələndirilirsə, bu, süd məhsulları sənayesi üçün ciddi iqtisadi fəsadlar doğura bilər. İstehlakçıların seçimi və pəhriz vərdişlərinə necə təsir edəcəyi də sosial bir məsələdir. Beləliklə, bu araşdırma yalnız tibbi deyil, həm də iqtisadi və sosial siyasətlərin formalaşdırılmasında əsas ola bilər.
Bütün bunları nəzərə alaraq, gələcək tədqiqatlar daha geniş bir nümunə ilə, müxtəlif süd məhsullarını əhatə edən və həmçinin psixoloji amilləri nəzərə alaraq aparılmalıdır. Davamlı araşdırmalar bu sahədə daha dəqiq və etibarlı nəticələr əldə etməyə kömək edəcəkmi?
Bundan əlavə, qida ilə yuxu arasındakı əlaqə yeni bir kəşf deyil. Əvvəlki illərdə, xüsusən də qida allergiyası və ya intoleransı olan şəxslərdə, yuxu keyfiyyətinin qidanın tərkibindən təsirləndiyi ilə bağlı çoxlu araşdırmalar aparılıb. Bu araşdırmanın unikal cəhəti nədir və hansı yeni biliklər əldə edib? Bu suallar cavabsız qalıb.
Digər ölkələrdə aparılan oxşar araşdırmalarla müqayisə aparmaq, bu tədqiqatın nəticələrinin mədəni və ya coğrafi məhdudiyyətlərini müəyyən etməyə kömək edərdi. Məsələn, Avropada süd istehlakı ilə yuxu keyfiyyəti arasındakı əlaqəyə dair araşdırmalar var mı?
Sonda, bir sual vermək istərdim: Əgər laktoza dözümsüzlüyünün kabuslara səbəb olması təsdiq olunsa, bu problemi həll etmək üçün daha geniş miqyaslı bir ictimai sağlamlıq kampaniyasına ehtiyac varmı və bu kampaniyanın maliyyə və əmək resursları necə təmin ediləcək?
Şərh Yaz