Mötəzilə adının mənşəyi haqqında bir neçə qeyd
2023-01-22 12:30:00
Ömercan Kaçar The 24saat.org üçün yazıb
Sünni (Əhli-sünnə) mənbələri, “gedən, bir küncə çəkildi” Mötəzilə mənasını verən Mötəzilə adının mənşəyi Vasil b. Ata (vəf. 131/748) Həsən-i Bəsrinin (v. 110/728) görüşlərinə görə məclisdən kənarlaşdırıldı. “tərk etmək” ona əsaslanaraq. bir
Bununla belə, bu rəvayətin ilk dəfə nə vaxt ortaya çıxdığı və mənbələrdə yayılma nisbəti haqqında kifayət qədər məlumat var.
Məşhur Əşəri ilahiyyatçısı Ebü Mənsur əl-Bağdadi, Vasil b. Atanın Həsən-i Bəsri ilə qismət və qismət “əl-Menziletu beyne’l-Menziletayn” məsələlərdə ixtilaf etdiklərini bildirir “bidətdə” ona Əmr b. Ubeydin (v. 144/761) də iştirak etdiyini deyir.
Buna görə də o ikisi Həsən-i Bəsri tərəfindən məclisdən çıxarılaraq Bəsrəyə gedərək burada məskunlaşdılar.
Bağdadinin rəvayətində bu gün geniş şəkildə qəbul edilən Həsən-i Bəsri, “Vasil bizi tərk etdi/müxalifət etdi” forması tapılmır.
Lakin o, bu adın Mötəziləyə verilməsi ilə razılaşmadı. “İslam ümmətindən olan fasiq nə mömindir, nə də kafir” haqqında öz fikirlərini bildirir. 2
Bununla da bu məzhəbin adının meydana çıxmasını Əhli-sünnədən fərqli baxışları ilə əlaqələndirir.
Vətəndaş müharibəsi və neytrallar
Tarixi məlumatlar işığında Mötəzilə adının daxili müharibələrdə iştirak etməyən, bitərəf qalan və küncə çəkilənlər üçün istifadə edildiyi də məlumdur. 3
Ona görə də demək olar ki, İslamın birinci əsrində nifrət mənasında işlədilməyən bu adı onlara təriqət mənsubları veriblər.
Bununla belə, II. Bu adın əsrin ortalarından etibarən Əhli-sünnədən çıxanlar mənasında işlənməyə başladığı görünür. 4
Ancaq Mö’təzilə “başlanğıc hekayəsi”Onu müxtəlif cür təsvir edən mənbələr də var.
Bu kontekstdə mötəzilə mənbələrində Mötəzilə adının mənşəyi haqqında müxtəlif fikirlər mövcuddur.
Mötəzilə Əhli-sünnə “qarşı” Rəy kimi təsvir olunsa da, mötəzililər özlərini belə görmürlər.
Məsələn, Ebü’l-Kâsım Abdullah b. Əhməd əl-Belhi əl-Kə’bi (vəfatı 319/931) Vəsilin Həsən-i Bəsri ilə əlaqəsini qeyd edir, lakin aralarındakı düşmənçilik və Vasilin ayrılması haqqında heç bir söz demir.
O, itizal adlandırmasının səbəbidir “menzile beyne’l-menziletayn” O, bunun öz fikrinə görə edildiyini deyir. 5
Belhinin rəvayətində görünür ki, Vasil əsas cərəyandan ayrı mövqe tutmur, əksinə, mərkəzi rolu öz üzərinə götürüb.
Bu vəziyyət ilk olaraq onun Mədinədən olmasına vurğuda özünü göstərir.
İkincisi, Belhi, Hz. Peyğəmbərin şəhərinə aid olması ilə yanaşı, Vasilin nəsli kimi elmi Hz. Peyğəmbərdən aldığını vurğulayır.
Vasil, Məhəmməd b. İbn Əbi Talibdən o, Əbu Haşim Abdullah b. Məhəmməd İbn Əlidən o, Məhəmməd b. Əli, o Hz. Əli, Hz. Əli və Hz. O, bu elmi Peyğəmbərdən alır.
Ümmətdən heç bir məzhəbin oxşar nisbət olmadığını vurğulayan Bəlhi, bu məzhəbin Hz. Peyğəmbərə əsaslandığını vurğulayır. 6
Josef Van Ess və yaddaş itkisi
Mötəzilə özü “qarşı” Onu görmək istəməməsi anlaşılan olsa da, Belhinin təriqətin mənşəyi haqqında çox az təfərrüat verməsi diqqət çəkir. Sanki keçmişlə əlaqə zəif və ya qeyri-müəyyəndir.
Tərcümə“24 SAAT”
