Türkiyə-Almaniya münasibətləri: keçmiş, problemlər və gələcək
2023-03-21 11:14:40
Bülent Güven The 24saat.org üçün yazıb
Mənşəyi Osmanlı İmperatorluğunun ilk dövrlərinə təsadüf edən Türkiyə-Avropa əlaqələri əsrlər boyu keçirdiyi çoxsaylı dəyişikliklər, şahidi olduğu siyasi, mədəni və ictimai hadisələrlə formalaşan mürəkkəb və mürəkkəb quruluşunu bu günə qədər qoruyub saxlamışdır. , və qarşılıqlı əlaqə.
18-ci əsrə qədər təsirli bir güc olaraq davam edən Osmanlı İmperiyası, əsrin ikinci yarısından etibarən Avropada sürət qazanan sənayeləşmə hərəkətlərinə düzgün uyğunlaşa bilmədi və münasibətlər Avropa dövlətlərinin xeyrinə dəyişməyə başladı.
Avropanın üç dominant ölkəsi olan Almaniya, Fransa və İngiltərə ilə münasibətləri daxili ziddiyyətlər və regionda təsirli gücə çevrilmək uğrunda apardıqları mübarizələr səbəbindən sabit səviyyədə qorunub saxlanıla bilmədiyi üçün Osmanlı dövləti bu dövlətlərlə münasibətlərinə yenidən baxdı. baş verən proseslərə uyğun olaraq siyasi mövqeyini yeni strategiyalara uyğun yenidən qurmaq zərurətini hiss etdi.
Misal üçün; 19-cu əsrdə Rusiyaya qarşı Fransa və İngiltərə ilə ittifaq edən Osmanlı İmperiyası 20-ci əsrin əvvəllərində Almaniyanın tərəfində mövqe tutmuş, Birinci Dünyada Rusiya, Fransa və İngiltərə ilə mübarizədə iştirak etmişdir. Müharibə.
Xarakterik xüsusiyyətlərinə görə Türkiyənin daha geniş miqyasda quracağı bir çox əlaqələrin prototipi sayıla biləcək bu nümunələr, tarixi keçmişindən çıxarılaraq günümüzə daşına bilən üslubdadır.
Bu kontekstdə nəzərdən keçirilə bilən Türkiyə-Almaniya münasibətlərinin hələ də arzuolunan səviyyədə olmaması bir çox tarixi faktorlarla yanaşı, müasirliyin məkan əksləri kontekstində də dəyərləndirilə bilər.
Demək olar ki, iki ölkənin siyasi rəftarındakı fərqliliklər və Türkiyənin daha insana əsaslanan siyasət yürütməsi, Almaniyanın isə daha rasional və qazanc yönümlü bir siyasi gündəmi olması, münasibətlərin daha yaxşı nəticə verməməsinə səbəb ola bilər. sabit dünyagörüşü var.
Məsələn, Birinci Dünya Müharibəsində Almaniya ilə Osmanlı İmperiyası arasında qurulan ittifaq türk-alman dostluğunun əlaməti kimi qiymətləndirilə bildiyi halda, Almaniya siyasəti bunu müharibənin tələb etdiyi taktiki zərurət kimi görməyə üstünlük verir.
19-cu əsrdə qurulan münasibətlərə misal olaraq II. Vilhelm dövründə Yaxın Şərqdən Hindistana dəmir yolu xəttinin çəkilməsi layihəsi həmin bölgələri bir quru imperiyası kimi müstəmləkə etmək planının bir hissəsi olsa da, Osmanlılar üçün bu tərəfdaşlıq səmimi, dostluq və öz ölkələrinin müasirləşdirilməsi üçün zəruri idi. İmperiya.
Eynilə, Birinci Dünya Müharibəsi illərində Osmanlı İmperiyasını ittifaqda saxlamaq təkidi ilə Şərq Cəbhəsində Osmanlılarla rəftar edərək Rusiyanın Qərb Cəbhəsindəki mübarizəsini yüngülləşdirmək ideyası var idi.
Almaniya İkinci Dünya Müharibəsində də oxşar münasibət tətbiq etdi. Ancaq dövrün Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyi, Birinci Dünya Müharibəsindəki təcrübəsinə əsaslanaraq, qərəzli mövqedən uzaq, böyük dövlətlər arasında tarazlıq siyasəti yeritməklə müharibə dövründən ən az zərərlə sağ çıxa bildi.
Münasibətlərinin bu gününə gəlincə, Almaniyanın Türkiyəyə tarixi baxışında heç bir mənalı dəyişiklik və sabitlik axtarışı müşahidə olunmur.
1963-cü il Ankara razılaşmasından sonra Türkiyə-Almaniya münasibətləri əsasən AB çərçivəsində formalaşdı və bu vəziyyət münasibətlərə müsbət töhfə və ya perspektiv genişlənmə təmin etmədi.
Türkiyə ilə Almaniyanı birləşdirən bir çox iqtisadi, sosial və mədəni əlaqələrin mövcudluğuna baxmayaraq, münasibətlərin arzuolunan səviyyəsinə çata bilməməsi diqqət çəkir.
Məsələn, Almaniyada yaşayan dörd milyona yaxın türk əhalisi, hər il beş milyondan çox alman turistin Türkiyəyə gəlişi və iki xalq arasında yüz mindən çox evlilik və bu evliliklərdən doğulan uşaqlar bunlardan yalnız bir neçəsidir. iki ölkə arasında xüsusi əlaqələri təşkil edən elementlər.
İqtisadi baxımdan 40 milyard avronu keçən ticarət həcmi əlaqələrdəki iqtisadi ölçüləri göstərir.
Alman qərar vericilərin aktiv siyasi həyatlarından sonra xatirələrinə nəzər saldıqda Türkiyə ilə münasibətlərin instrumental və uzaq müstəvidə necə formalaşdığı görünür.
Bu vəziyyətə istisna olaraq 1998-2005-ci illər arasında Almaniyada baş nazir vəzifəsini icra edən Şröder və onun dövrünü misal göstərmək olar. Şröderin Türkiyə ilə bağlı müsbət fikirdə olduğunu və Türkiyənin Aİ-yə daxil olması üçün səmimi səy göstərdiyini söyləmək mümkündür.
Amma 1960-cı illərin sonunda hakimiyyətdə olmuş Villi Brandt, Helmut Şmidt, Helmut Kol kimi dövlət xadimlərinin xatirələri oxunanda siyasətdə yuxarıda təsvir edilən instrumentalist baxışın izlərini görmək mümkündür.
Bu, Merkelin 12 il xarici siyasət üzrə baş müşaviri vəzifəsində çalışmış Kristof Heusgenin bu yaxınlarda dərc olunmuş xatirələrində də aydın görünür.
Merkel dönəminin Türkiyə-Almaniya münasibətləri baxımından o qədər də yaxşı inkişaf etmədiyi açıq-aydın görünür. Türkiyənin AB-yə üzvlük prosesini sürətləndirən siyasətlər Şröder dövründə kəsilmiş, daha sonra Fransanın o vaxtkı prezidenti Sarkozi ilə görüşərək, 2007-ci ildən etibarən Türkiyənin Aİ-yə üzvlük danışıqları əngəllənmişdi.
Üstəlik, AB-yə üzvlük üçün imtiyazlı tərəfdaşlıq kimi alternativ model Türkiyəyə təklif edilmədi.
Merkel dövrünün Türkiyə siyasətinin arxasında dayanan əsas fikir Almaniyanın yuxarıda qeyd etdiyimiz tarixi səbəblərdən başqa Türkiyəni öz dəyərlərindən başqa rəqib güc kimi görməsindən qaynaqlanır.
Merkelin müşaviri Heusgen xatirələrində Balkan ölkələrinin Aİ-yə qəbulu məsələsini müzakirə edərkən belə bir cümlə işlədir:
Bu cümlə Almaniyanın Türkiyəyə baxışının əsas anatomiyasını təşkil edir. Almaniyanın nəzərində Türkiyə AB-yə üzv olmağa namizəd ölkə deyil, əksinə, Qərb dəyər sistemi xaricində Rusiya və Çinlə eyni kateqoriyada sayılan əhəmiyyətli bir rəqib və ölkədir.
Tərcümə“24 SAAT”
