“Amnesty İnternational” hesab edir ki, Ukrayna humanitar hüququ pozur

“Ukraynanın döyüş taktikası mülki əhali üçün təhlükə yaradır.

Məktəblər və xəstəxanalar da daxil olmaqla yaşayış məntəqələrində hərbi bazalar qurulur”.

Saytların yığılması

Bu fikirlər “Amnesty İnternational” təşkilatının Ukraynadkı hadisələrlə bağlı yaydığı hesabatda yer alıb.

Təşkilat qeyd edub ki, hücumlar mülki əhalinin məskunlaşdığı ərazilərdən başlayıb:

“Bu cür pozuntular heç bir halda Rusiyanın saysız-hesabsız mülki vətəndaşların ölümünə və yaralanmasına səbəb olan ayrı-seçkilik etməsinə haqq qazandırmır. Ukrayna qüvvələri fevralda başlayan Rusiyanın işğalını dəf edərkən, yaşayış məntəqələrində, o cümlədən məktəblərdə və xəstəxanalarda bazalar yaradaraq və silah sistemləri işlətməklə mülki əhalini təhlükəyə atıb. Bu cür taktikalar beynəlxalq humanitar hüququ pozur və mülki obyektləri hərbi hədəfə çevirdiyi üçün mülki şəxsləri təhlükə altına alır”.

“Rusların məskunlaşan ərazilərə endirdiyi zərbələr mülki əhalinin ölümünə və mülki infrastrukturun məhvinə səbəb olub”.

“Amnesty İnternational”ın baş katibi Agnes Kallamard (Agnès Callamard) belə deyib.

O, “Biz Ukrayna qüvvələrinin məskunlaşan ərazilərdə fəaliyyət göstərərkən mülki insanları riskə atması və müharibə qanunlarını pozması nümunəsini sənədləşdirmişik”,- deyə bildirib.

“Müdafiə mövqeyində olmaq Ukrayna ordusunu beynəlxalq humanitar hüquqa hörmət etməkdən azad etmir”.

Təşkilatın Böhran Dəlil Laboratoriyası peyk görüntülərini təhlil edib

“Amnesty İnternational”ın Rusiyanın hərbi cinayətlər törətdiyi qənaətinə gəldiyi bəzi yerlərdə, o cümlədən Xarkov şəhərinin bəzi ərazilərində, təşkilat Ukrayna qüvvələrinin mülki ərazilərdə yerləşdiyinə dair sübut tapmayıb.

Aprel və iyul ayları arasında “Amnesty İnternational” tədqiqatçıları Xarkov, Donbas və Nikolayev vilayətlərində Rusiyanın zərbələri ilə bağlı araşdırma aparıblar.

Təşkilat tətil yerlərini yoxlayıb, sağ qalanlar, şahidlər və hücum qurbanlarının qohumları ilə müsahibə edib, uzaqdan zondlama və silah analizləri həyata keçirib. Bu araşdırmalar zamanı tədqiqatçılar Ukrayna qüvvələrinin məskunlaşan yaşayış məntəqələrindən zərbələr endirdiyinə, eləcə də bölgələrdəki 19 şəhər və kənddə mülki binalara yerləşdiyinə dair sübutlar tapıblar. Təşkilatın Böhran Dəlil Laboratoriyası bu hadisələrin bəzilərini daha da təsdiqləmək üçün peyk görüntülərini təhlil edib. Müəyyən edilib ki, əsgərlərin yerləşdiyi əksər yaşayış məntəqələri cəbhə xəttindən kilometrlərlə uzaqda yerləşir. Yaxınlıqdakı hərbi bazalar və ya sıx meşəlik ərazilər və ya yaşayış məntəqələrindən daha uzaqda yerləşən digər tikililər kimi mülki şəxslərə təhlükə yaratmayacaq həyati alternativlər mövcuddur.

Qeyd olunur ki, sənədləşdirdiyi hallarda “Amnesty İnternational” yaşayış məntəqələrində mülki tikililərdə yerləşmiş Ukrayna hərbçilərinin mülki şəxslərdən yaxınlıqdakı binaları evakuasiya etmələrini xahiş etməsindən və ya onlara köməklik etməsindən xəbərsizdir.

“Əhalinin məskunlaşdığı mülki ərazilərdən zərbələrin endirilməsi Donbas, Xarkov və Nikolayev vilayətlərində Rusiyanın zərbələrindən sağ qalanlar və şahidlər “Amnesty İnternational” tədqiqatçılarına bildiriblər ki, Ukrayna hərbçiləri zərbələr zamanı evlərinin yaxınlığında əməliyyat keçirərək əraziləri Rusiya qüvvələrinin cavab atəşinə məruz qoyublar, – hesabatda qeyd olunub.

“Amnesty İnternational” tədqiqatçıları bir çox yerdə belə davranışın şahidi olublar:

“Beynəlxalq humanitar hüquq münaqişənin bütün tərəflərindən əhalinin sıx məskunlaşdığı ərazilərdə və ya onun yaxınlığında mümkün olan maksimum dərəcədə hərbi məqsədləri yerləşdirməməyi tələb edir. Mülki sakinləri hücumların təsirindən qorumaq üçün digər öhdəliklərə mülki şəxslərin hərbi obyektlərin yaxınlığından çıxarılması və mülki əhaliyə təsir edə biləcək hücumlar barədə effektiv xəbərdarlıq edilməsi daxildir”.

İyunun 10-da Nikolayevin cənubundakı kənddə raket hücumu nəticəsində həlak olan 50 yaşlı kişinin anası “Amnesty International”a deyib:

“Hərbçilər evimizin yanındakı evdə qalırdılar və oğlum tez-tez əsgərlərə yemək aparırdı. Təhlükəsizliyindən qorxduğum üçün oradan uzaq durması üçün bir neçə dəfə yalvardım. Həmin gün günorta tətil olanda oğlum evimizin həyətində, mən isə evdə idim. O, yerindəcə öldürülüb. Onun bədəni parça-parça olub. Evimiz qismən dağıldı”.

Sakinlər deyib ki…

“Amnesty İnternational” tədqiqatçıları qonşu evdə hərbi texnika və geyim forması tapıblar. Lisiçansk (Donbas) məhəlləsində dəfələrlə Rusiyanın hücumlarına məruz qalan və ən azı bir yaşlı kişinin ölümünə səbəb olan qüllə blokunda yaşayan Mykola deyib:

“Mən başa düşmürəm ki, bizim ordumuz şəhərlərdən niyə atəş açır”.

Digər sakin, 50 yaşlı kişi isə deyib:

“Qonşuluqda hərbi fəallıq var. Yanğın çıxır, sonra başqa yanğınla bağlı eşidirik”.

Təşkilatın tədqiqatçıları yaşlı kişinin öldürüldüyü yeraltı sığınacağın girişindən təxminən 20 metr aralıda əsgərlərin yaşayış binasından istifadə etdiklərinin şahidi olublar.

Mayın 6-da Donbasın şəhərlərindən birində Rusiya qüvvələri Ukrayna qüvvələrinin artilleriya əməliyyatı apardığı əsasən tək və ya iki mərtəbəli evlərin məhəlləsində geniş şəkildə qadağan edilmiş və mahiyyət etibarilə ayrı-seçkilik etməyən kasetli sursatlardan istifadə edib. Qəlpələr 70 yaşlı Annanın oğlu və 95 yaşlı anası ilə birlikdə yaşadığı evin divarlarını zədələyib. Anna deyib:

“Qapılardan qəlpələr uçdu, içəridə idim. Ukrayna artilleriyası mənim tarlamın yaxınlığında idi. Əsgərlər sahənin, evin arxasında idi. Mən onların girib-çıxdığını gördüm. Müharibə başlayandan anam iflic olub, ona görə də qaça bilmədim”.

İyulun əvvəlində Rusiya qüvvələrinin Nikolayev bölgəsində kənd təsərrüfatı anbarına hücumu nəticəsində bir ferma işçisi yaralanıb. Tətildən bir neçə saat sonra Beynəlxalq Amnistiya Təşkilatının tədqiqatçıları taxıl anbarında Ukrayna hərbçilərinin və maşınlarının olmasının şahidi olublar və şahidlər hərbçilərin mülki əhalinin yaşayıb işlədiyi fermanın yolun kənarında yerləşən anbardan istifadə etdiyini təsdiqləyiblər.

“Amnesty İnternational” tədqiqatçıları Xarkovda, Donbasda və Nikolayevin şərqində kəndlərdə yaşayış və onlara bitişik ictimai binalara dəyən ziyanı araşdırarkən yaxınlıqdakı Ukrayna hərbçilərinin mövqelərindən atəş səsləri eşidiblər. Baxmutda bir neçə sakin bildirib ki, ukraynalı hərbçilər çoxmərtəbəli yaşayış binasından 20 metr aralıda yerləşən binadan istifadə ediblər.

Mayın 18-də Rusiya raketi binanın qabağına düşüb, beş mənzili qismən dağıdıb və yaxınlıqdakı binalara ziyan vurub. Tətildən sağ çıxan Katerina adlı sakin deyib:

“Nə baş verdiyini başa düşmədim. Evimdə sınmış pəncərələr və çoxlu toz var idi… Anam ayrılmaq istəmədiyi üçün burada qaldım. Onun səhhətində problemlər var”.

Üç sakin bildirib ki, zərbədən əvvəl Ukrayna qüvvələri bombalanmış binanın qarşısındakı binadan istifadə edib.

“Hərbçilərin nə etdiyinə dair sözümüz yoxdur, lakin bunun əvəzini biz ödəyirik”, – evi zədələnən sakin deyib.

Xəstəxanalardakı hərbi bazalar

Hesabatda deyilir ki, Ukrayna qüvvələrinin beş yerdə xəstəxanalardan faktiki hərbi baza kimi istifadə etdikləri müəyyənləşib:

“İki şəhərdə onlarla əsgər xəstəxanalarda dincəlir, gəzir və yemək yeyirdi. Başqa bir şəhərdə əsgərlər xəstəxananın yaxınlığından atəş açırdılar. Aprelin 28-də Ukrayna qüvvələrinin hərbi baza qurmasından sonra Xarkov ətrafında yerləşən tibb laboratoriyasının iki əməkdaşı Rusiya hava hücumu nəticəsində yaralanıb. Xəstəxanalardan hərbi məqsədlər üçün istifadə beynəlxalq humanitar hüququn açıq şəkildə pozulmasıdır”.

Məktəblərdəki hərbi bazalar

“Ukrayna hərbçiləri müntəzəm olaraq Donbasın şəhər və kəndlərində, eləcə də Nikolayev bölgəsindəki məktəblərdə bazalar qurublar. Münaqişə başlayandan məktəblər müvəqqəti olaraq şagirdlər üçün bağlanıb, lakin əksər hallarda binalar əhalinin məskunlaşdığı mülki məhəllələrin yaxınlığında yerləşirdi”, – hesabatda deyilir.

Ziyarət edilən 29 məktəbdən 22-də “Amnesty İnternational” tədqiqatçıları ya binalardan istifadə edən əsgərlər görüblər, ya da cari və ya əvvəlki hərbi fəaliyyətə dair sübutlar tapıblar.

Hesabatda deyilir ki, Rusiya qüvvələri Ukrayna qüvvələrinin istifadə etdiyi bir çox məktəblərə zərbələr endirib. Ən azı üç şəhərdə Rusiyanın məktəbləri bombardman etməsindən sonra ukraynalı əsgərlər yaxınlıqdakı digər məktəblərə köçərək ətraf məhəllələri də oxşar hücumlar riski ilə üz-üzə qoyublar:

“Aprelin 28-də evlərinə raket hücumu nəticəsində həlak olan bir uşaq və yaşlı qadın da daxil olmaqla, aprel və iyunun sonu arasında Rusiyanın məktəblərin yaxınlığındakı zərbələri nəticəsində bir neçə mülki şəxs həlak olub və yaralanıb. Baxmutda mayın 21-də rusların endirdiyi zərbə nəticəsində 7 əsgərin öldüyü bildirilən zaman Ukrayna qüvvələri universitet binasını baza kimi istifadə edirdi. Universitet təxminən 50 metr aralıda digər mülki evlərlə yanaşı, tətil zamanı zədələnmiş hündürmərtəbəli yaşayış binasına bitişikdir. “Amnesty İnternational” tədqiqatçıları bombalanmış universitet binasının həyətində hərbi maşının qalıqlarını tapıblar”. Hesabatda vurğulanır ki, beynəlxalq humanitar hüquq münaqişə tərəflərinin sessiyada olmayan məktəblərdə yerləşməsini xüsusi olaraq qadağan etmir. Bununla belə, hərbçilər məcburi hərbi ehtiyac olmadığı halda, mülki vətəndaşlarla dolu evlərin və ya yaşayış binalarının yaxınlığında yerləşən məktəblərdən istifadə etməkdən, onların həyatını riskə atmaqdan çəkinməlidirlər. Əgər bunu edərlərsə, mülki şəxslərə xəbərdarlıq etməli və lazım gələrsə, onların təxliyəsinə kömək etməlidirlər.

“”Amnesty İnternationals tərəfindən araşdırılan işlərdə bunun baş vermədiyi görünür. Silahlı münaqişələr uşaqların təhsil hüququnu ciddi şəkildə əngəlləyir və məktəblərin hərbi istifadəsi dağıdılması ilə nəticələnə bilər ki, bu da müharibə bitdikdən sonra uşaqları bu hüquqdan daha da məhrum edir. Ukrayna tərəflərə tərk edilmiş və ya evakuasiya edilmiş məktəblərdən yalnız alternativ olmayan yerlərdə istifadə etməyə imkan verən silahlı münaqişə şəraitində təhsili qorumaq üçün Təhlükəsiz Məktəblər Bəyannaməsini təsdiq edən 114 ölkədən biridir”, – hesabatda bildirilir.

Rusiya qüvvələrinin ayrı-seçkilik etmədən hücumları

“Amnesty İnternational”ın son aylarda sənədləşdirdiyi Rusiya zərbələrinin bir çoxu beynəlxalq səviyyədə qadağan edilmiş kaset sursatları da daxil olmaqla, mahiyyət etibarilə fərq qoymayan silahlarla və ya geniş əraziyə təsir edən digər partlayıcı silahlarla həyata keçirilib.

“Münaqişənin bütün tərəfləri hər zaman hərbi məqsədlərlə mülki obyektlər arasında fərq qoymalı və mülki əhaliyə dəyən zərəri minimuma endirmək üçün silah seçimləri də daxil olmaqla, bütün mümkün ehtiyat tədbirləri görməlidirlər. Mülki sakinləri öldürən və ya yaralayan və ya mülki obyektlərə zərər verən ayrı-seçkilikdən kənar hücumlar müharibə cinayətləridir”, – hesabatda vurğulanır.

“Amnesty İnternational” hesab edir ki, Ukrayna hökuməti dərhal öz qüvvələrini əhali məskunlaşan ərazilərdən uzaqda yerləşdirməsini təmin etməli və ya hərbçilərin əməliyyat apardığı ərazilərdən mülki insanları təxliyə etməlidir.

“Hərbçilər müharibə aparmaq üçün heç vaxt xəstəxanalardan istifadə etməməlidirlər və yalnız mümkün alternativlər olmadıqda son çarə kimi məktəblərdən və ya mülki evlərdən istifadə etməlidirlər”, – deyə Agnes Kallamard bildirib.

“Amnesty International” 29 iyul 2022-ci ildə araşdırmanın nəticələri ilə bağlı Ukrayna Müdafiə Nazirliyi ilə əlaqə saxlayıb. Nəşrin dərc edildiyi vaxta qədər cavab ala bilməyiblər.