Milli Şuranın sədri Cəmil Həsənli

Qanlı yanvar silsiləsindən üçüncü yazı…

Saytların yığılması

Sov.İKP MK katibi Andrey Girenko Bakıya gələn kimi yanvar ayının 6-da respublika partiya təşkilatında müşavirə keçirdi və Moskvanın mövqeyini açıqladı. O, qeyd etdi ki, “Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti – ölkədə milli hissləri dağıdan detonatordur. Hadisələr nəzarətdən çıxa bilər”. Müşavirədə çıxış edən Vəzirov məsələnin belə qoyuluşu ilə razılaşmadı. O, əsas hücumu Heydər Əliyev tərəfdarlarının üzərinə yönəltdi və dedi: ” Gözlərimizin önündə yenidənqurma əleyhinə olan qüvvələr baş qaldırıb. Bu şəraitdə emosiyalara uymaq olmaz. Ən önəmlisi heç bir panika, panik əhva-ruhiyyə olmamalıdır”. (Перец Савелий. Пылающее пепелище. // Приложение к еженедельнику «Меридиан». 2001. 17 декабря)

Bir sıra MK üzvləri yaranmış vəziyyətlə bağlı Mərkəzin siyasətini kəskin şəkildə tənqid etdilər. Çıxışlarda qeyd olundu ki, ” Azərbaycan sərvət anbarı, ölkənin yeganə yardıma ehtiyacı olmayan respublikasıdır, amma digər respublikalardan daha pis vəziyyətdə yaşayır”, “Azərbaycan xalqı milli yalnızlıq hiss edir”, “Ölkə DQMV haqqında həqiqətləri bilmir”, ” Berlin divarını yıxdılar – bu yaxşıdır, divar kimi bir xalqı ikiyə bölən məftil istehkamı dağıtdılar – bu pisdir”, ” Respublika uçuruma yuvarlanır, rəhbərliyi isə aparat oyunları oynayır” və sair (Перец Савелий. Пылающее пепелище. // Приложение к еженедельнику «Меридиан». 2001. 17 декабря). Azərbaycan KP MK katibi Həsən Həsənov öz çıxışında dedi ki, “Monqolustan müəssisələrində ərazi bütövlüyü şüarı ilə keçirilən tətilləri ədalətli adlandırırıq, Azərbaycan müəssisələrində buna bənzər tətillər yenidənqurma əleyhdarlarının əməlləridir deyirik”. O, respublika yüksək rəhbərliyini və Moskvanı kəskin şəkildə tənqid edərək bildirdi ki, Azərbaycan KP MK, Ali Sovet və Nazirlər Soveti öz işini köklü şəkildə dəyişməli, ictimai rəyi nəzərə almalı, demokratik dəyişiklikləri gücləndirməli, suverenlik haqqında qanunu işçi sənədə çevirməli, Azərbaycana münasibətdə Sov.İKP MK, ittifaq mətbuatı və ittifaq ictimai rəyi köklü şəkildə dəyişməli, respublikanın sosial-iqtisadi ehtiyaclarına Moskvanın diqqəti artırılmalı, Ermənistandan qovulmuş 160 min qaçqının və Özbəkistandan gəlmiş 30 min mesheti türk qaçqınların iqtisadi-maliyyə təminatı üçün İttifaq orqanları qərar qəbul etməli, Xüsusi İdarəçilik Komitəsi dövründə buraxılmış səhvləri düzəltmək üçün İttifaq orqanları addımlar atmalı, “DQMV-də qanunsuz yaşayan, xalq arasında “saqqallılar” adlandırılan və davam etməkdə olan gərginliyi təhrik edən əsas qüvvələr olan silahlı ekstremistləri oradan tamamilə deportasiya etmək lazımdır”, Ermənistanın Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları Sov.İKP MK və SSRİ Ali Sovetinin birgə qərarı ilə birmənalı formada pislənməli və “DQMV-nin Azərbaycana məxsusluğu haqqında güzəştsiz məqsədyönlü ittifaq müqaviləsi qəbul edilməlidir”. Həsənov Moskva nümayəndələrinin iştirakı ilə keçirilən müşavirədə tələb edirdi ki, Ermənistan Ali Sovetinin DQMV–nın Ermənistana anneksiya edilməsi ilə bağlı 1 dekabr 1989-cu il qərarı ləğv edilməli və günahkarlar cəzalandırılmalı, “o cümlədən şəxsiyyətinə baxmadan, rəhbər işçilər də”. (Вестник Гянджи. 1990. 20 января). MK Katibi Həsən Həsənovun respublika partiya təşkilatının müşavirəsində səsləndirdiyi bu fikirlər həmin günlərdə Xalq Cəbhəsinin Bakı meydanlarında səsləndirdiyi tələblərlə əsasən səsləşirdi.

Həmin günlərdə Azərbaycan DTK-si vəziyyəti təhlil edərək “Hadisələrin mümkün inkişaf istiqamətləri haqqında” adlı qeydlər hazırlamışdı və sənəd SSRİ DTK-na də göndərilmişdi. DTK-nın sədri Vaqif Hüseynov bu barədə müşavirədə məlumat verdi və qeyd etdi ki, “Sov.İKP MK sanki qarşısına Vəzirovu gözdən salmaq və Azərbyacan kommunist partiyasını birdəfəlik məhv etmək məqsədi qoymuşdu” (Гусейнов Вагиф. Больше, чем одна жизнь. Книга вторая, с.266). Mərkəzi Komitədəki müşavirə ilə eyni vaxtda, yanvar ayının 6-da Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının binasında Xalq Cəbhəsinin qurultay səlahiyyətli III konfransı işə başlamışdı. İki günlük müzakirələrdə respublikada və onun ətrafında yaranmış vəziyyət ətraflı şəkildə dəyərləndirildi. Əbülfəz Əliyev (Elçibəy) başda olmaqla əsasən hərəkat daxilindəki liberal düşərgəni təmsil edən 14 nəfərdən ibarət yeni idarə heyəti seçildi. Lakin hərəkat daxilində olan radikal xəttin tərəfdarları bununla razılaşmadı və yanvarın 13-də keçirilən mitinqdə Milli Müdafiə Şurasının yaradıldığı haqqında məlumat elan edildi. Şuranın sədri Əbülfəz Elçibəy olsa da qalan 4 üzvü (Etibar Məmmədov, Nemət Pənahov, Xaliq Bahadur, Rəhim Qazıyev) bilavasitə radikallardan ibarət idi. “Bu mahiyyəti etibarilə paralel hakimiyyət strukturu elan etmək idi. O, öz üzərinə erməni təcavüzünə silahlı müqavimət göstərməklə yerlərdə şəraitə nəzarət etməyi götürmüşdü”. (Агаев Р., Али-заде З. Азербайджан. Конец второй республики (1988–1993 гг.), с.166). Mitinqin gedişində Bakıda erməni talanlarının başlandığı və hakimiyyət orqanlarının, xüsusilə milis orqanlarının hadisələrə müdaxilə etmədikləri barədə məlumatlar gəlməyə başladı. Talanlar başlandıqdan sonra SSRİ Daxili işlər nazirinin Bakıda olan müavini Liskauskas, Daxili qoşunların Bakıda yerləşdirilmiş 12 min şəxsi heyətindən talançılara qarşı istifadə edilməsinə icazə vermədi və ona qarşı deyilən tənqidlərə çox qısa olaraq belə cavab verdi: “Məsələni Moskva ilə həll edin. Qayda-qanun yaratmaq üçün mənə əmr və əlavə qüvvələr lazımdır”.( Гусейнов Вагиф. Больше, чем одна жизнь. Книга вторая, с.276).

Yanvarın 13-dən 14-nə keçən gecə baş vermiş hadisələr zamanı erməni millətindən olan 32 nəfər qətlə yetirilmişdi. Hakimiyyət orqanlarının, xüsusilə, daxili qoşunların Bakıda olan hissələrinin qətllərin qabağını almağa heç bir cəhd göstərməməsi Moskvanın hansısa niyyətindən xəbər verirdi. Xalq Cəbhəsinin rəsmi orqanı olan “Azadlıq” qəzeti hələ 1989-cu ilin dekabr ayının 30-da çıxan sayında əhalini xəbərdar edirdi ki, milli zəmində hər hansı zorakılıq aktlarının baş verməsi yaxın dövrdə keçirilməsi gözlənilən Ali Sovetə seçkilər ərəfəsində Bakıda fövqəladə vəziyyət rejiminin və komendant saatının tətbiqi üçün hakimiyyət orqanlarına bəhanə verə bilər. (Azadlıq. 1989. 30 dekabr). Yalnız Xalq Cəbhəsi fəallarının səyi nəticəsində həmin dəhşətli günlərdə yüzlərlə erməninin həyatını xilas etmək və qırğını dayandırmaq mümkün oldu. Yanvarın 15-də AXC idarə heyəti xüsusi bəyanatla çıxış edib bildirdi ki, “13 yanvar 1990-cı il axşam və 14 yanvar 1990-cı ilə keçən gecə Bakı şəhərinin ayrı-ayrı yerlərində şəhərin erməni əhalisinə qarşı zor işlədilməsi halları olmuşdur. Növbəti gün ərzində də kiçik miqyaslı cinayətlər olmuşdur. Rəsmi məlumatlara görə, iki gün ərzində 32 erməni öldürülmüşdür. Azərbaycanlılar arasında da qurbanlar var. AXC idarə heyəti baş vermiş cinayətləri nifrətlə pisləyir…Faktların ilkin araşdırması göstərir ki, cinayətlər hadisə yerindən dərhal yoxa çıxan xüsusi adamlar tərəfindən törədilmişdir. Bu, həmin adamların qabaqcadan hazırlandığını göstərir. Bəs onların arxasında hansı qüvvələr dayanır, təşkilatçı kimdir?” (Balayev Aydın, Rasim Mirzə. 20 yanvar hadisələri. Sənədlər, mövqelər, şərhlər. Bakı, 2000. S.56-57). Bu sual axıra qədər müəmmalı olaraq qaldı. Amma hadisələrin Bakıda fövqəladə vəziyyət elan etmək istəyən qüvvələrin gizli əli ilə təşkil olunduğu bir fakt idi. Yanvarın 13-də Bakıda talanlar başlayandan sonra Moskvadan şifroqram gəldi ki, yanvar ayının 14-də Sov.İKP MK Siyasi Bürosu üzvlüyünə namizəd, SSRİ Ali Soveti İttifaq Sovetinin sədri Yevgeni Maksimoviç Primakov partiya və hərbi ekspert qrupu ilə birlikdə Bakıya gəlir.

Ardı var…

24saat.org

Mənbə – azadliq.info

Saytların yığılması