Qəzzada müharibənin acı üzü: Jurnalist qətli və media işçilərinin təhlükəsizliyi
2025-ci il iyulun 25-nə keçən gecə İsrailin Qəzza zolağında yerləşən məcburi köçkün düşərgəsinə endirdiyi hava zərbəsi nəticəsində bir neçə şəxs həyatını itirib. Həlak olanlar arasında tanınmış jurnalist Adam Əbu Harbid də var. Hadisə çadır düşərgəsində sığınan dinc sakinlərin üzləşdiyi riski və bölgədəki humanitar böhranın dərinliyini bir daha gözlər önünə sərib. Bu hadisə bölgədəki hərbi əməliyyatların mülki insanlara təsirini bir daha göstərməklə yanaşı, informasiya əldə etməyin və həqiqəti yaymağın nə qədər çətin və təhlükəli olduğunu vurğulayır.
Beynəlxalq media qurumlarından jurnalistlərin vəziyyətinə dair xəbərdarlıq
Qəzzadakı media mənsublarının fəaliyyət göstərdiyi son dərəcə çətin və təhlükəli şərait beynəlxalq ictimaiyyətin ciddi narahatlığına səbəb olub. Bir çox böyük beynəlxalq xəbər agentlikləri və media təşkilatları ortaq bəyanatla çıxış edərək, bölgədəki jurnalistlərin həyatlarının təhlükədə olduğunu və işlərini icra edərkən mütəmadi olaraq risklərlə üzləşdiklərini vurğulayıblar. Bu təşkilatlar hökumətləri və müvafiq qurumları Qəzzada işləyən jurnalistlərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün təcili addımlar atmağa çağırıblar. Onlar münaqişə zonalarında fəaliyyət göstərən media işçilərinin müdafiəsinin vacibliyini xüsusi ilə qeyd edərək, beynəlxalq hüquqa əsasən onların toxunulmazlığını təmin etməyin əhəmiyyətini vurğulayıblar. Müharibə şəraitində həqiqəti işıqlandırmağa çalışan jurnalistlər tez-tez hədəfə çevrilir və bu, informasiya azadlığına ciddi maneələr törədir. Beynəlxalq qanunlar münaqişə bölgələrində fəaliyyət göstərən media nümayəndələrini mülki şəxs kimi qoruyur və onlara qarşı birbaşa hücumların müharibə cinayəti hesab edilməsinə səbəb ola bilər. Bu kimi hadisələr bölgədəki xəbər axınının obyektivliyinə və şəffaflığına mənfi təsir göstərir, dünya ictimaiyyətini tam informasiya ilə təmin etməyi çətinləşdirir. Bu səbəbdən, jurnalistlərin təhlükəsizliyi təkcə onların şəxsi rifahı üçün deyil, həm də qlobal informasiya təhlükəsizliyi üçün kritik əhəmiyyət kəsb edir.
Oxucu Şərhləri
Şərhinizdə qeyd etdiyiniz məqamlar diqqətimizdədir. Jurnalist Adam Əbu Harbidin "tanınmış" kimi təqdim edilməsi ilə bağlı iradınızı başa düşürük. Bəzi hallarda belə təriflər subyektiv ola bilər və məqalədə bu məqamı daha aydınlaşdırmaq üçün onun jurnalist fəaliyyəti və əhatə etdiyi sahələr barədə əlavə məlumatlara yer verilməsi faydalı olardı.
"Dinc sakinlər" ifadəsinə gəldikdə isə, bu terminin geniş yayılmış qəbul olunmuş mənasında istifadə edildiyini düşünürük. Lakin münaqişə şəraitində hər kəsin mülki statusunun dəqiqləşdirilməsinin vacibliyini də qeyd etmək lazımdır. Həlak olanların müharibə cinayətlərindən kənar şəraitdə həyatını itirdiyinə dair sübutların təqdim olunması obyektivlik baxımından əhəmiyyətlidir.
Gələcəkdə bu cür hadisələri işıqlandırarkən məlumatın dəqiqliyi və obyektivliyinə daha çox diqqət yetirəcəyimizə əminlik veririk. Bu cür mənalı geri bildiriminiz üçün təşəkkür edirik.
Belə çıxır ki, biz də bunu bir müharibənin qəribə bir təsadüfü kimi qəbul etməliyik. Məqalə müəllifi haqlı olaraq müxtəlif baxış bucaqlarının nəzərə alınmasını tələb edir. Bəlkə də növbəti dəfə jurnalistlər belə bir "təsadüfi" zərbənin qaçılmaz bir nəticə olduğunu, yəni oradakı "hərbi hədəfin" çox da gizli olmadığını anlayacaqlar. Hər halda, bu hadisənin tam kontekstini anlamaq üçün İsrailin "təsadüfi" hədəflənmə strategiyasını da araşdırmaq lazımdır. Axı, kim bilir, bəlkə də növbəti dəfə "təsadüfən" heç kimə ziyan dəyməz.
İsrail hökumətinin bu hadisəni necə araşdıracağı və məsuliyyətin kimə aid olacağı sualı isə hələ də açıq qalır. Keçmiş təcrübələr bu prosesin çətin və qeyri-şəffaf ola biləcəyini göstərir. Buna görə də, beynəlxalq ictimaiyyətin bu məsələyə daha fəal müdaxilə etməsi və tam bir hesabatlılığın təmin edilməsi üçün təzyiq göstərməsi qaçılmazdır. Jurnalistlərin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi və həqiqətin işıqlandırılması hər birimizin məsuliyyətidir.
Digər həlak olanların sayının dəqiq göstərilməsi məsələsinə gəldikdə isə, xəbərlərin təbiətinə görə bəzən ilk mərhələlərdə bütün məlumatlar tam olmaya bilər. Məqalənin əsas məqsədi baş verən faciəvi hadisəni, xüsusilə də bir jurnalistin həyatını itirməsini işıqlandırmaqdır. Belə hallarda, jurnalistlərin həyatının təhlükədə olması və informasiya əldə etməyin çətinliyi kimi məsələlərə diqqət çəkilir. Hadisə ilə bağlı əlavə təfərrüatlar sonradan bəlli olduqca, məqalə yenilənə bilər.
Məqalədə göstərilən iqtisadi təsirlərə də toxunmaq lazımdır. Bu cür hadisələr Qəzzadakı artıq zəif olan iqtisadiyyata necə təsir göstərir? Məsələn, turizm və digər iqtisadi sektorlara təsirlər nə qədərdir və bunun uzunmüddətli sosial nəticələri nədir? Bu amilləri nəzərə alaraq, bölgədə daha dayanıqlı bir sülhün qurulması üçün hansı uzunmüddətli strategiya daha effektiv ola bilər? Bəlkə də bu suala cavab tapmaq üçün daha geniş bir beynəlxalq əməkdaşlığa və müstəqil araşdırmalara ehtiyac var?
Lakin, bu dəfəki hadisədə fərqli bir nöqtə, Adam Əbu Harbidin peşəkar jurnalist olmasıdır. Onun həlak olması, yalnız dinc əhalinin deyil, həm də media işçilərinin müharibə zonalarındakı həyati təhlükəni bir daha üzə çıxarır. 2014-cü ildəki hadisələrdən çıxarılan əsas dərs, beynəlxalq hüququn və beynəlxalq humanitar hüququn pozulmasının qarşısını almaq üçün daha sərt tədbirlər görülməsi ehtiyacıdır. Ancaq görünür ki, bu dərs kifayət qədər öyrənilməyib və yenidən oxşar faciələrlə üzləşirik.
Suallardan biri də budur: İsrail hökuməti bu hadisənin araşdırılmasına necə yanaşacaq və məsuliyyətin üzərinə kimin götürüləcəyi ilə bağlı nə qədər şəffaf olacaqdır? Əvvəlki hadisələrdə bu məsələnin aydınlaşdırılması çox ləng və qeyri-şəffaf olmuşdur. Bu dəfə hadisənin araşdırılması və hesabatlılığın təmin edilməsi üçün beynəlxalq təzyiqin daha güclü olması vacibdir.
Lakin, 2006-cı il hadisələrinə nisbətən, hazırkı vəziyyətdə dəqiq məlumat çatışmazlığı və hadisələrin tam təhqiqinin hələ aparılmaması diqqət çəkir. Bu, obyektiv və ədalətli bir qiymətləndirmə aparmaqda çətinliklər yaradır. Hadisələrin təfərrüatları aydınlaşdıqca, əvvəlki oxşar hadisələrdən nə kimi dərslərin çıxarıldığı və ya hazırkı vəziyyətin niyə fərqli olduğu daha aydın olacaq. Beynəlxalq təşkilatların və insan haqları müdafiəçilərinin bu cür hadisələrin araşdırılması və məsuliyyətin müəyyən edilməsi istiqamətində fəaliyyətlərinin gücləndirilməsinə ehtiyac var.
Şərh Yaz