İsrail Misirə meydan oxuyaraq Qəzzada Filadelfi dəhlizinə nəzarət etməyi hədəfləyir – İsrail xəbərləri
İsrailin Qəzza zolağında HƏMAS-a qarşı müharibəsi irəlilədikcə, İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu Şənbə günü Qəzza ilə Misir arasındakı sərhədin “bağlanması” lazım olduğunu söylədi. Onun şərhləri göstərirdi ki, müharibənin sonunda İsrail qonşu Misirlə münasibətlərini sınaqdan keçirərək Qəzza zolağına bütün giriş-çıxışa nəzarət etmək niyyətindədir.
İsrail ordusu təxminən 13 kilometr (8 mil) uzunluğunda və Qəzzanın Misirlə cənub sərhədi boyunca yerləşən Filadelfi dəhlizi adlanan dar bir torpaq zolağına nəzarəti bərqərar etməyə çalışır.
Buna cavab olaraq, mediada sitat gətirilən Misir siyasətçiləri və rəsmiləri İsrailin bu əraziyə nəzarət etmək istəyini açıq şəkildə rədd etdilər, baxmayaraq ki, bəziləri İsrail qədər HƏMAS-ın öz sərhədlərindən çıxarılmasını istəyirlər.
Bir sıra ərəb mediası Misirin Filadelfi dəhlizinin tərəfində İsrailin təzyiqini azaldacaq yeni təhlükəsizlik tədbirləri görməyə başladığını bildirib. Eyni xəbərlərdə deyilirdi ki, Misir İsrailin əraziyə nəzarət etmək istəyini rədd edib.
1979-cu ildə İsrail və Misir arasında sülh sazişinin bir hissəsi olaraq, ərazi İsrail qüvvələri tərəfindən nəzarət edilən bufer zona kimi təyin edildi. Filadelfi dəhlizini icad edən İsrail 2005-ci ildə Qəzza zolağından ayrılana qədər bu dəhliz üzərində nəzarəti saxladı. Daha sonra Misir Fələstin Administrasiyası (PA) Qəzza tərəfinə nəzarəti ələ keçirməsi ilə sərhədin öz tərəfinə qoşun yerləşdirdi. 2007-ci ildə HƏMAS terror təşkilatı Qəzzaya və Filadelfi dəhlizinə nəzarəti ələ keçirərək PA-nı zorakılıqla devirdi.
Dəhliz HƏMAS-ın inkişafı üçün kritik olduğunu sübut etdi
O vaxtdan bəri dar dəhliz HƏMAS-ın güc qazanmaq səyləri üçün kritik olduğunu sübut etdi. Onun hərbi imkanları yalnız illər keçdikcə artdı, bunu 7 oktyabr hücumunun miqyası sübut etdi və bu, İsrailin illər boyu davamlı cavab hərbi əməliyyatlarının təşkilatın imkanlarına yalnız kiçik bir zərbə vurduğunu sübut etdi. HƏMAS-ın qüvvələri oktyabrın 7-də yüzlərlə terrorçunun geniş silah arsenalından istifadə edərək İsraillə sərhədə hücumu nəticəsində tam ifşa olundu.
İsrail ordusu Qəzzanın cənubunda əməliyyatlarını davam etdirərkən, Netanyahu dəfələrlə bu əməliyyatın vacibliyini vurğulayıb. Filadelfinin dəhlizi.
“Aydındır ki, bu pozğunluğun bağlanmasına əmin olmadan müharibəni yekunlaşdırmayacağıq” dedi o, həftə sonu Təl-Əvivdəki hərbi qərargahdan keçirdiyi mətbuat konfransında. Əks halda, HƏMAS-ı məhv etmiş olacağıq, Qəzzanı demilitarizasiya ilə məşğul olacağıq və bundan sonra silahlar və digər öldürücü vasitələr tədricən bu cənub yarığından daxil olacaq”.
Kiçik ölçüsünə baxmayaraq, dəhliz Misir, İsrail və Qəzza üçün çox vacibdir. Onun əhəmiyyəti kiçik nisbətini üstələyir. Netanyahu, ehtimal ki, məsələnin həssaslığını nəzərə alaraq, İsrailin əraziyə necə nəzarət etmək niyyətində olduğuna dair təfərrüata varmamağa diqqət etdi.
Begin-Sadat Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin direktoru professor Eitan Şamirin sözlərinə görə, HƏMAS-ın güc qazanmasının əsas hissəsi Filadelfinin marşrutunu keçən yeraltı tunellər vasitəsilə olub.
“Çox vaxt Misir göz yumdu” dedi Şamir The Media Line-a. “Bəzən bunu yüksək səviyyəli məmurlar bilirdi, bəzən də korrupsiya və yerlərdəki əməliyyat səviyyələrinin rüşvətxorluğu ilə.”
Həm İsrail, həm də Misir HƏMAS tunellərinə qarşı əməliyyat keçirib
İsrailin Misirdəki keçmiş səfiri və Reyxman Universitetinin müəllimi doktor Haim Korenin sözlərinə görə, bu yoldan qaçaqmalçılıq yolu ilə silah və raketlərin keçirildiyi hallar olub. “Bu, İsraili narahat edir və buna görə də oxşar hadisələrin təkrarlanmaması üçün Qəzza tərəfindəki dəhlizə nəzarət etmək istəyir”, o, The Media Line-a bildirib.
HƏMAS həm Misir, həm də İsrailin 2007-ci ildən Qəzza zolağına tətbiq etdiyi sərt blokadadan yan keçmək səylərinin bir hissəsi olaraq mürəkkəb tunel infrastrukturu hazırlayıb. Terror təşkilatı bu tunellərdən İsrailə qarşı mübarizədə silah və digər vasitələrin qaçaqmalçılığı üçün istifadə edib. İsrailin HƏMAS-a qarşı hazırkı müharibəsində əsas məqsədlərindən biri tunel şəbəkəsini sıradan çıxarmaqdır. Bu, HƏMAS-ın 7 oktyabr hücumu zamanı oğurlanmış 130-dan çox israilli girovu hələ də saxlaması faktı ilə daha da çətinləşən çətin bir işdir. Təşkilatın onların bir çoxunu HƏMAS-ın yerin altında gizlənən yüksək səviyyəli rəhbərliyi ilə birlikdə həmin tunellərdə saxladığı güman edilir.
Bununla belə, HƏMAS-ın təkcə Misir vasitəsilə deyil, silah və bilik qaçaqmalçılığı üçün əlavə marşrutlardan istifadə etdiyini qeyd etmək vacibdir.
“Həmasın güvəndiyi yeganə üsul bu deyil” deyən Koren, Qırmızı dənizdən İsraillə həmsərhəd olan İordaniyaya mümkün bir yola işarə edərək izah etdi.
İllər boyu həm İsrail, həm də Misir tunellərin varlığından xəbərdar olub və onlara qarşı əməliyyatlar aparıblar. 2015-ci ildə Misir prezidenti Əbdülfəttah əs-Sisi Misir ordusunun Qəzza zolağından Misirdə Sinay yarımadasına uzanan HƏMAS tunellərinin əksəriyyətini məhv etdiyini iddia etmişdi.
“Elə dövrlər olub ki, Misir qaçaqmalçılığın qarşısını almaq və tunelləri məhv etmək üçün ciddi səylər göstərib” dedi Şamir.
İdeologiyası Əl-Sisininkindən çox HƏMAS-a daha yaxın olan islamçı lider Məhəmməd Mursini əvəzlədikdən sonra əl-Sisi hakimiyyətə gələndə Misirin xarici siyasətini dəyişdi.
El-Sisinin dövründə Misirlə İsrail arasında münasibətlər xeyli yaxşılaşıb.
“O, Misirin təhlükəsizliyi ilə bağlı yeni bir baxışa sahib idi, Misir üçün İsrail olmayan yeni riskləri müəyyənləşdirdi” dedi Koren. “Bunlar (risklər) İslam terrorizmi və Həmas idi. Bu, İsraillə əməkdaşlığın artmasına səbəb oldu”.
Misir öz cəhdlərinin bir hissəsi olaraq tunelləri kanalizasiya və digər üsullarla doldurmağa çalışdı, o cümlədən onlara zəhərli qaz səpildi. Lakin bu səylərə baxmayaraq, Həmas irəliləməyə və imkanlarını təkmilləşdirməyə davam etdi.
“Misir uzun müddətdir ki, HƏMAS-dan narahatdır” dedi Koren. “Fələstinlilərin Misirə daxil olmasını görmək istəmir; bunu risk kimi görürlər. Bir tərəfdən Misir, İsrailin bölgəyə aid olmadığını düşünən ənənəvi pan-ərəb inancına sahibdir, digər tərəfdən isə İsrailin HƏMAS-ı məhv etdiyini görmək istəyir. Buna görə də biz Misirin hiyləgər davranışını görürük, çünki onun dilemması var”.
Fələstin-İsrail münaqişəsi uzun müddətdir ki, iki ölkə arasında hər hansı fikir ayrılığının əsasını təşkil edir. Misir özünü Fələstin məsələsinin qoruyucusu kimi görür, bəzən xüsusilə Fələstin ərazilərində vəziyyətin gərginləşdiyi vaxtlarda onu İsraillə qarşıdurmaya qoyur. İsrailin Qahirədəki səfirliyi qarşısında dəfələrlə şiddətli etiraz aksiyaları keçirilib.
Lakin pərdə arxasında qarşılıqlı maraqlar iki ölkə arasındakı münasibətlərə zəmanət verməkdə davam edir və çox güman ki, Filadelfiya dəhlizi ilə bağlı əməkdaşlığa gətirib çıxaracaq.
“Misir üçün İsrail üçün dəhlizə nəzarət etmək rahat olacaq, baxmayaraq ki, açıq şəkildə etiraf etməsələr də”, Koren bildirib. “Ancaq orada illərlə oturmaq İsrailin xeyrinə deyil”.
Tərəflər dəhlizə nəzarət etmək üçün çoxmillətli qüvvə ilə razılaşa bilərdilər
Koren, İsrail ordusunun oradan çəkilməsindən sonra dəhliz sahəsinə nəzarət edəcək Misir, Səudiyyə, Qətər və Əmirliyin iştirakı ilə ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi çoxmillətli qüvvələri təklif etdi.
“Fələstin nümayəndəsinin əlavə olunması ilə bu həll bütün tərəflər üçün məqbul ola bilər” dedi Koren. “Həmas və İsraili oradan uzaqlaşdırır”.
Hələlik bu həll uzaq görünür. Netanyahu və İsrailin Baş Qərargah rəisi general-leytenant Herzi Halevi HƏMAS-a qarşı müharibənin sona çatmadığına söz verərkən, İsrail bu həssas sərhəd bölgəsində necə fəaliyyət göstərdiyini diqqətlə nəzərdən keçirməli olacaq.
“Dəhlizə nəzarət HƏMAS-ın güclənməsinin qarşısını almaq üçün çox vacibdir və uyğun alternativin olmadığı halda, İsrail qeyri-müəyyən müddətə orada olmalı olacaq”, – deyə Şamir bildirib. “Ola bilsin ki, Misir açıq şəkildə xeyir-dua vermədən İsraillə əməkdaşlığa səssizcə razı olsun. Bu, qeyri-mümkün deyil – bəlkə də Amerikanın təzyiqi və təşviqi ilə.
Bütün bu müddət ərzində Misir həm də HƏMAS və İsrail arasında vasitəçi kimi mövqeyini möhkəmləndirməyə çalışır. Bu mövqe gələcəkdə girovların azad edilməsi ilə bağlı razılaşmanın asanlaşdırılmasına kömək edə bilər. Bu, həm də HƏMAS-ın hesabına iki ölkə arasında münasibətləri möhkəmləndirə bilər.
