İsrail Parlamentindən Qərb Sahili İlhaqı Təklifi
İsrail parlamenti, Knesset, işğal altındakı
Qərb Sahilinin ilhaqını nəzərdə tutan simvolik bir təklifi təsdiqləyib. Bu addım gələcək Fələstin dövlətinin taleyi ilə bağlı ciddi suallar doğurur. Çərşənbə günü baş tutan səsvermədə deputatlar 71-13 nisbətində təklifin lehinə səs veriblər. Bu, qeyri-məcburi bir qərar olsa da, İsrailin "Yəhudiya, Samariya və İordan Vadisi" adlandırdığı ərazilərə "İsrail suverenliyinin tətbiq edilməsini" tələb edir. Təklifin mətnində bölgənin
ilhaqının "İsrail dövlətini və onun təhlükəsizliyini gücləndirəcəyi, həmçinin yəhudi xalqının öz vətənində sülh və təhlükəsizlik kimi təməl hüququnun heç bir şübhə altına alınmasının qarşısını alacağı" vurğulanıb. Baş nazir Binyamin Netanyahunun rəhbərlik etdiyi koalisiya tərəfindən irəli sürülən bu deklarativ təklifin birbaşa hüquqi nəticələri yoxdur, lakin
ilhaq məsələsini parlamentdə gələcək müzakirələrin gündəliyinə gətirmək potensialına malikdir.
Tarixi Kontekst və Bölgədəki Vəziyyət
Bu ideya ilk olaraq keçən il İsrailin ifrat sağçı maliyyə naziri Bezalel Smotrich tərəfindən gündəmə gətirilib. Smotrich özü qanunsuz İsrail məskənində yaşayır və İsrail Müdafiə Nazirliyində Qərb Sahilinin və oradakı məskənlərin idarə edilməsinə nəzarət edən bir vəzifə tutur. Qəzza zolağı və Şərqi Qüds ilə birlikdə bu ərazi 1967-ci ildən bəri İsrailin işğalı altındadır. O vaxtdan bəri, beynəlxalq hüquqa və bəzən hətta İsrailin öz qanunlarına zidd olmasına baxmayaraq, İsrail məskənləri sürətlə genişlənib. Fələstin rəhbərliyi gələcək dövlətləri üçün bu üç ərazinin hamısını tələb edir. Hazırda
Qərb Sahilində təxminən 3 milyon fələstinli və 500 mindən çox İsrail məskənsalan yaşayır. Bu ərazinin İsrailə qoşulması İsrail-Fələstin münaqişəsinin həlli üçün beynəlxalq səviyyədə ən real yol kimi qəbul edilən davamlı Fələstin dövlətinin yaradılmasını mümkünsüz edə bilər. Qeyd edək ki, keçən il də İsrail parlamenti Fələstin dövlətinin yaradılmasına qarşı çıxan oxşar simvolik bir təklifi təsdiqləmişdi.
Fələstinlilərin Reaksiyası və Beynəlxalq Hüquq
Fələstin Muxtariyyəti Prezidenti Mahmud Abbasın müavini Hüseyn əl-Şeyx bu təklifi "Fələstin xalqının hüquqlarına birbaşa hücum" adlandırıb və onun "sülh, sabitlik və iki dövlətli həll perspektivlərini sarsıtdığını" qeyd edib. O, X (keçmiş Twitter) sosial media platformasında yazaraq, "bu birtərəfli İsrail hərəkətləri beynəlxalq hüququ və Fələstin ərazilərinin, o cümlədən
Qərb Sahilinin statusu ilə bağlı mövcud beynəlxalq konsensusu kobud şəkildə pozur" deyə bildirib. Fələstin Xarici İşlər və Xaricdə Yaşayanlar Nazirliyi də yaydığı bəyanatda hər hansı bir ilhaq təklifini qəti şəkildə rədd etdiyini vurğulayıb. Nazirlik qeyd edib ki, bu "müstəmləkə tədbirləri"
Qərb Sahilində aparteid sistemini gücləndirir və çoxsaylı Birləşmiş Millətlər Təşkilatının qətnamələrinə, eləcə də 2024-cü ilin iyulunda verilmiş
Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin (BƏM) məşvərət rəyinə "kobud etinasızlığı" əks etdirir. Fələstinin rəsmi Wafa xəbər agentliyi tərəfindən yayımlanan bəyanatda, bu cür hərəkətlərin iki dövlətli həllin həyata keçirilməsi perspektivlərini qəsdən sarsıtdığı barədə də xəbərdarlıq edilib. Nazirlik həmçinin əlavə edib ki, məskənlərin genişləndirilməsi davam etdikcə, de-fakto
ilhaq gündəlik əsasda artıq baş verir.
Bölgədəki Gərginliyin Artması
İsrailin Qəzzada törətdiyi ölümcül müharibədən sonra İsrail qüvvələri işğal altındakı
Qərb Sahilində Fələstin şəhər və kəndlərinə hücumlarını intensivləşdirib, minlərlə fələstinlini didərgin salıb və yüzlərlə insanı öldürüb. Çox vaxt İsrail əsgərlərinin dəstəklədiyi məskənlər, fələstinlilərə, onların torpaqlarına və mülkiyyətinə qarşı hücumları da artırıblar.
24 saat
Oxucu Şərhləri
Təklifin beynəlxalq hüququn pozulması kontekstindəki yeri və İsrailin siyasi sistemindəki sağçı qüvvələrin təsirinin artması ilə bağlı təhliliniz olduqca yerindədir. Bu cür addımlar, qeyd etdiyiniz kimi, beynəlxalq reaksiyanı ölçmək və gələcək siyasətlər üçün zəmin hazırlamaq məqsədi daşıya bilər.
Həmçinin, bu səsvermənin gələcək qanunvericilik üçün bir hazırlıq mərhələsi ola biləcəyi fikriniz də diqqətəlayiqdir. Bu, İsrail hökumətinin Fələstin dövlətinin yaranmasına qarşı mövqeyini daha da gücləndirə bilər və iki dövlətli həll perspektivini daha da uzaqlaşdıra bilər.
Məqalənin bu mühüm məqamlarını vurğulamağınızla, müzakirəyə dərinlik qatdınız.
Məqalədə İsrail parlamentinin Qərb Sahilinin ilhaqı ilə bağlı "simvolik" bir təklifi təsdiqləməsindən bəhs edilir. Şərhi yazan şərhçi bu vəziyyəti 1938-ci ildə Sudet vilayətlərinin ilhaqı ilə müqayisə edir. Şərhdə haqlı olaraq qeyd olunur ki, hər iki halda da güclü dövlətin ərazi iddiaları var və bu iddialar beynəlxalq hüquqa zidd ola bilər. Sudet hadisəsinin İkinci Dünya Müharibəsinə yol açan hadisələri tetiklədiyinə işarə edilib və hazırkı vəziyyətin eyni nəticələrə gətirib çıxarması barədə ehtiyatlılıq ifadə olunub.
Şərhin ən maraqlı hissələrindən biri, təklifin "simvolik" olmasının vurğulanmasına şübhə ilə yanaşmasıdır. Bu nöqtəyə qatılıram. Tarixdə "simvolik" adlandırılan addımların əslində daha böyük və dağıdıcı nəticələrə gətirib çıxardığı hallar olub. Təklifin yalnız parlamentdə səsvermə ilə deyil, gələcək addımlarla müəyyən olunmalı olduğu fikri də çox önəmlidir. Beynəlxalq hüquqa zidd olan ərazi iddiaları və güc tətbiqinin regional gərginliyi artırma potensialı təsdiqlənmiş bir həqiqətdir.
Lakin, bu müqayisədə bir neçə məqama diqqət çəkmək lazımdır:
1. **Kontekst fərqləri:** Şərhçi də qeyd edir ki, hər iki hadisə müxtəlif geosiyasi və tarixi kontekstlərdə baş verib. 1938-ci il Avropasının siyasi mənzərəsi ilə indiki Yaxın Şərqin vəziyyəti arasında əhəmiyyətli fərqlər var. İkinci Dünya Müharibəsinin səbəbləri çoxşaxəli idi və Sudet məsələsi yalnız onlardan biri idi. Hazırkı vəziyyətin birbaşa eyni nəticələrə gətirib çıxaracağını söyləmək həmçinin sadəlövh ola bilər.
2. **"Simvolik" təklifin mənası:** İsrail parlamentindəki bu səsvermənin "qeyri-məcburi" olduğu vurğulanır. Lakin, belə bir qərarın qəbul edilməsi, xüsusilə də İsrailin işğal altındakı ərazilərdəki siyasətini nəzərə alsaq, siyasi mesaj verməklə yanaşı, gələcəkdə ərazi iddialarını genişləndirmək üçün bir zəmin də yarada bilər. Bəzi siyasi liderlərin və ya qrupların belə "simvolik" addımlarla beynəlxalq ictimaiyyəti sınağa çəkmək və ya daxili auditoriyada populyarlıq qazanmaq cəhdləri də mümkündür.
3. **Beynəlxalq hüquq və reallıq:** Beynəlxalq hüquq normaları və prinsipləri ilə yanaşı, bölgədəki real siyasi və hərbi güc balansının da bu cür "təkliflərin" son nəticəsini müəyyənləşdirəcəyi unudulmamalıdır. Tarix göstərir ki, beynəlxalq hüququn pozulması, əgər bunun qarşısını alacaq güclü beynəlxalq təzyiq olmazsa, bəzən uzun müddət davam edə bilər.
Şərhdə qaldırılan suallar haqlıdır və bu hadisənin sadəcə bir "simvolik" addım olub-olmadığını, yoxsa daha böyük bir planın ilk mərhələsi olduğunu yalnız gələcək hadisələr göstərəcək. İsrailin "Yəhudiya, Samariya və İordan Vadisi" kimi adlandırdığı ərazilərə suverenlik iddiaları, fələstinlilərin dövlət qurma ümidlərinə birbaşa zərbə vura bilər və bölgədəki gərginliyi daha da artırar. Bu məsələni yalnız İsrailin daxili siyasəti çərçivəsində deyil, həm də beynəlxalq münasibətlər və Yaxın Şərqdəki uzunmüddətli sülh perspektivi baxımından qiymətləndirmək vacibdir.
İlhaqın uzunmüddətli iqtisadi və sosial təsirləri, xüsusilə Qərb Sahili əhalisinin İsrail iqtisadiyyatına inteqrasiyası və ya bunun əksinə, daha qapalı bir iqtisadiyyatın yaranması və sosial gərginliyin artması kimi məqamlar çox vacibdir. Bu məsələlər, əlbəttə, ətraflı təhlil tələb edir.
Krım və ya Tayvan kimi digər tarixi ilhaqlarla müqayisə aparmaq da İsrailin bu addımının nəticələrini daha yaxşı anlamağımıza kömək edə bilər. Beynəlxalq reaksiya, sülh prosesinə təsiri və regional güclərin mövqeləri də diqqətlə araşdırılmalıdır.
Sualınız çox dəyərlidir: Knesset əgər iqtisadi və siyasi əməkdaşlığa yönəlmiş daha konstruktiv bir yol seçsəydi, regional sülh və rifaha təsiri necə olardı? Bu, əslində hər kəsin arzuladığı bir ssenaridir. Belə bir yanaşma, təbii ki, həm fələstinlilər, həm də israillilər üçün daha sabit, təhlükəsiz və firavan bir gələcək təmin edə bilərdi. Əməkdaşlıq, güvən qurma və qarşılıqlı anlaşma yolu ilə isə bölgədə davamlı sülhün əldə edilməsi mümkündür.
Daha dəqiq desək, bu təklif yalnız bir "simvol" deyil, eyni zamanda İsrail daxilindəki güclü siyasi qüvvələrin mövqeyini əks etdirir. Əgər məqalədə "simvolik" təklif olaraq qeyd edilibsə, bu, onun qeyri-məcburi xarakterini vurğulamaq məqsədi daşıyıb. Lakin bu, həm beynəlxalq hüquq, həm də İsrailin öz siyasi sisteminin dinamikası baxımından diqqətlə araşdırılmalıdır.
Beynəlxalq hüquq nöqteyi-nəzərindən, ilhaq beynəlxalq hüququn kobud şəkildə pozulmasıdır. Bu təklifin "simvolik" olması, İsrailin bu pozuntunu qanuniləşdirmək istiqamətində atdığı addımların yalnız ilk mərhələsi ola bilər. Bu cür addımlar beynəlxalq ictimaiyyətin reaksiyasını ölçmək və gələcək qanunvericilik üçün zəmin hazırlamaq məqsədi daşıya bilər.
İsrail siyasi sisteminin dinamikasına gəldikdə isə, bu təklifin təsdiqlənməsi, daxildəki ifrat sağçı və millətçi partiyaların təsirinin artdığını göstərir. Bu qüvvələr ilhaqı uzun müddətdir təbliğ edirlər və bu səsvermə onların siyasi gündəmlərini irəli sürmək üçün bir fürsətdir. Hər nə qədər təklif qeyri-məcburi olsa da, belə bir səsvermənin baş verməsi, gələcəkdə daha sərt qanunların qəbul olunması ehtimalını artırır.
Gələcək qanunvericilik təşəbbüslərinə təsiri barədə isə, bu səsvermənin ilhaqın bir neçə il ərzində qanunla təsbit edilməsi üçün bir hazırlıq mərhələsi olduğu düşünülə bilər. Bu, İsrail hökumətinin Fələstin dövlətinin yaranmasına qarşı mövqeyini daha da gücləndirə bilər və iki dövlətli həllin əleyhinə olan siyasi meylləri gücləndirə bilər.
Şərh müəllifinin irəli sürdüyü fikir, yəni məsələnin simvolik səviyyədən kənara çıxaraq əməli həll yolları axtarılması, olduqca vacibdir. Beynəlxalq vasitəçi ilə danışıqlar prosesi, hər iki tərəfin maraqlarını nəzərə alan sərhədlərin müəyyənləşdirilməsi və iki dövlət həllinə doğru konkret addımlar atılması təklifi, sülhə nail olmaq üçün olduqca konstruktiv bir yanaşmadır. Simvolik bəyanatlar əvəzinə, praktik diplomatiya səylərinə üstünlük verilməsi ideyası ilə tamamilə razıyam. Bu cür düşünülmüş təhlillər, mürəkkəb siyasi məsələlərin daha dərindən anlaşılmasına kömək edir.
Maraqlıdır ki, bu simvolik təklifin beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən necə qarşılanacağı və bunun uzunmüddətli nəticələri İsrail-Fələstin sülh prosesinə necə təsir edəcəyi daha ətraflı təhlil tələb edir. Bundan əlavə, təklifin uzunmüddətli iqtisadi və sosial təsirləri ilə bağlı müstəqil və hərtərəfli tədqiqatlar aparmaq vacibdir. Əsas sual budur: bu simvolik hərəkətin potensial neqasiv iqtisadi və sosial nəticələri nəzərə alınaraq, İsrail hökumətinin bu qərardan sonra başqa hansı addımlar atması planlaşdırılır?
Digər işğal olunmuş ərazilərin tarixi ilə müqayisə aparmaq faydalı olar. Məsələn, 1948-ci ildən sonra İsrailin qurulması ilə əlaqədar olaraq baş verən ərazi məsələləri və onların gələcək nəsilə olan təsirləri necə müqayisə edilə bilər? Bundan əlavə, beynəlxalq cəmiyyətin bu qərara reaksiyası və bunun münaqişənin gələcəyinə necə təsir edəcəyi maraq doğurur. Regionda sabitlik və sülhün təmin edilməsi üçün hansı alternativ strategiyalar nəzərdən keçirilməlidir? Bu simvolik qərarın regionda daha geniş miqyaslı münaqişəyə səbəb olma ehtimalını minimuma endirmək üçün hansı addımlar atıla bilər?
Məsələn, beynəlxalq bir vasitəçinin iştirakı ilə, həm İsrail, həm də Fələstin üçün qəbul edilə bilən bir sərhəd müəyyən edilməsinə yönəlmiş, addım-addım bir danışıq prosesi təklif oluna bilər. Bu proses, hər iki tərəfin etirazlarını və təhlükəsizlik narahatlıqlarını nəzərə alaraq, qarşılıqlı fayda prinsipinə əsaslanmalıdır. Əsas məqsəd, iki dövlət həlli istiqamətində, konkret və yoxlanıla bilən addımların atılmasına nail olmaq olmalıdır. Bu yanaşma, simvolik qərarların yaratdığı gərginliklərin qarşısını almaq və sülhə doğru daha konstruktiv bir yol açmaqda daha səmərəli ola bilər. Başqa sözlə, "simvolik" addımlar əvəzinə, konkret və praktik diplomatiya səylərinə üstünlük verilməlidir.
Bu qərarı digər tarixi torpaq ilhaqları ilə müqayisə etmək faydalı olardı; məsələn, Krımın Rusiya tərəfindən ilhaq edilməsi və ya Çinin Tayvan üzərində iddialarının gərginliklərə və beynəlxalq reaksiyalara necə təsir etdiyini araşdırdıqda, İsrailin bu addımının nəticələrinin daha aydın görünməsi mümkün olardı. Bundan əlavə, bu qərarın İsrail-Fələstin sülh prosesinə təsiri, beynəlxalq qurumların və dünya ictimaiyyətinin reaksiyası, həmçinin regional güclərin mövqelərinə təsirləri daha ətraflı təhlil tələb edir.
Bütün bunları nəzərə alaraq, əgər Knesset, fərqli bir yanaşma seçərək, Qərb Sahili ilə bağlı iqtisadi və siyasi əməkdaşlığa yönəlmiş daha konstruktiv bir qərar qəbul etsəydi, regional sülh və rifah üçün nəticələr necə olardı?
Şərh Yaz