Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Aralıq dənizindən Bab əl-Məndəb boğazına qədər fasiləsiz bir təsir zonası yaratmaq niyyətində olduğu, bu vəziyyətin isə həm İsrailin, həm də Misirin təhlükəsizliyini və dəniz ticarətini birbaşa təhdid etdiyi iddia edilib. Bu strateji ambisiya regionda uzunmüddətli geosiyasi dəyişikliklərə yol aça bilər.
Dəniz Yollarının Açıq Saxlanmasının Həyati Əhəmiyyəti
İsrailin xarici ticarətinin yüzdə 98-i sərbəst dəniz nəqliyyatından asılıdır. Aralıq dənizi üzərindən keçən rabitə və enerji xətlərinin təhlükəsizliyi üçün dəniz yollarının açıq qalması həyati əhəmiyyət kəsb edir.
Türkiyənin regiondakı artan nüfuzu yalnız iqtisadi deyil, həm də strateji bir təhdid ünsürü olaraq qiymətləndirilir.
Şərqi Aralıq dənizindəki bu gərginlik, regional sabitliyə təsir edən mühüm amillərdən biridir və gələcəkdə müxtəlif münaqişələrə səbəb ola bilər.
Strateji Təzyiq İmkanları Yaradır
2019-cu ildə Liviya ilə imzalanmış və beynəlxalq aləmdə "hüquqi əsası olmadığı" iddia edilən dəniz səlahiyyəti müqaviləsi, Ankaraya Aralıq dənizinin ortasında birbaşa Liviyaya uzanan, coğrafi baxımdan "mənasız" bir dəniz sərhədi müəyyənləşdirməyə imkan verib. Bu müqavilə ilə Misir və Yunanıstanın dəniz səlahiyyətlərini əhatə edən təxminən min kilometrlik ərazi faktiki olaraq nəzərə alınmayıb. Bu vəziyyət,
Türkiyəyə kritik dəniz yolları üzərində strateji təzyiq qurmaq imkanı verir. Bu, regionda dəniz hüququnun pozulması kimi qiymətləndirilir.
İki Cəbhədən Güclənəcək
Türkiyənin Şimali Kiprdəki hərbi mövcudluğu və "Mavi Vətən" doktrinası ilə
Şərqi Aralıq dənizində hərəkət sahəsini genişləndirdiyi bildirilir. Ankaranın Liviyadakı iki güc mərkəzi – həm Tripoli, həm də Tobrukla
diplomatik təmaslar quraraq anlaşmanı möhkəmləndirməyə çalışdığı qeyd olunur. Tobruk Nümayəndələr Palatasının da tezliklə anlaşmanı təsdiqləyə biləcəyi, beləliklə Türkiyənin birtərəfli addımını "iki cəbhədən" gücləndirəcəyi irəli sürülüb. Avropa Birliyi anlaşmanı tanımadığını və 2019-cu ildə sanksiya çərçivəsi yaratdığını bildirsə də, çəkindirmənin kifayətsiz qaldığı, hətta NATO-nun belə Liviya sahillərindəki Türkiyə fəaliyyətlərini dayandıra bilmədiyi yazılıb. Bu vəziyyət beynəlxalq təşkilatların regiondakı təsir gücünü sual altına qoyur.
Təsir Artır
Təhlildə,
Türkiyənin təkcə Aralıq dənizində deyil, Bab əl-Məndəb və Qırmızı dəniz xəttində də təsirini artırdığı qeyd edilib. Bu genişlənmə regiondakı enerji təhlükəsizliyi və ticarət yolları üçün yeni çağırışlar yaradır.
Misir, İsrailin Yanında Yer Ala Bilər
Keçmişdə İsrailin, Misirin dəniz blokadasını qırmaq üçün Süveyş Böhranını (1956) və Altı Gün Müharibəsini başlatdığı xatırlanıb. Analiz "Bu gün eyni təhdid bu dəfə
Türkiyədən gəlir. Misir, bu dəfə İsrailin yanında yer ala bilər" ifadəsi ilə tamamlanıb. Bu ssenari regionda yeni hərbi ittifaqların yaranmasına yol aça bilər.
24 saat
Oxucu Şərhləri
Bu arqumentlərinizi nəzərə alaraq, sizcə İsrailin bu cür iddialarla Türkiyənin regiondakı rolunu çəkindirməyə çalışdığını düşünməyiniz üçün əsaslı səbəblər hansılardır? Liviya ilə imzalanan anlaşmanın beynəlxalq hüquqa tam uyğunluğu barədə hansı hüquqi əsaslara istinad edirsiniz? "Mavi Vətən" doktrinasının milli təhlükəsizliyi necə təmin etdiyini daha ətraflı izah edə bilərsinizmi? Məqalənin hans hissələri sizə qızışdırıcı və həqiqətdən uzaq gəldi?
İsrailin həm təhlükəsizlik, həm də iqtisadi cəhətdən dayanıqlı bir ölkə olduğu fikri ilə razıyam. Lakin, xarici ticarətin 98%-nin dəniz nəqliyyatından asılı olması, bu ticarət yollarının təhlükəsizliyinin İsrail üçün həyati əhəmiyyət kəsb etdiyini göstərir. Bu nöqtədə, Türkiyənin Liviya ilə imzaladığı müqavilə və "Mavi Vətən" doktrinası kimi addımlarının, beynəlxalq hüquq çərçivəsindəki mövqeyindən asılı olmayaraq, İsrail üçün strateji bir məşq olaraq qəbul edilməsi təbii görünür.
Aralıq dənizindəki geosiyasi dinamika mürəkkəbdir və Türkiyənin hərəkətlərinin İsrailin təhlükəsizliyinə birbaşa təhdid olub-olmadığını qiymətləndirmək üçün daha ətraflı analitik yanaşma tələb olunur. Lakin, regionda baş verən hər hansı bir güc balansının dəyişməsi, İsrail kimi regional aktorlar üçün diqqətli bir müşahidə və müvafiq tədbirlər görülməsini zəruri edir. Bu məsələdə hər iki tərəfin mövqelərini anlamaq və regionun sabitliyi baxımından atılacaq addımları dəyərləndirmək önəmlidir.
Şərh Yaz