İsrailin İordan çayının qərb sahili yaşayış məntəqələri: münaqişə, perspektivlər və gələcək – İsrail xəbərləri
İordan çayının qərb sahilində İsrail yaşayış məntəqələri demək olar ki, həmişə İsrail və ABŞ arasındakı münasibətlərdə bir tikan olub. Tramp administrasiyası dövründə qısa müddətdən başqa, Ağ Ev və Qüds arasında gələcək Fələstin dövlətinin bir hissəsi hesab edilən ərazilərdə yəhudi məskənlərinin genişləndirilməsi ilə bağlı mübahisələr davam edir.
Cümə axşamı günü, bir fələstinli terrorçunun Qüdsün kənarındakı mübahisəli bölgədə bir israilli mülki vətəndaşı vuraraq öldürdüyü və bir neçə nəfəri yaraladıqdan sonra İsrail hökumətinin dərhal cavabı elan etmək oldu. Qərb Sahilində 3000-dən çox mənzil tikintisibəzi israillilərin Bibliyadakı Yəhudeya və Samariya adları ilə müraciət etdikləri torpaqlar.
Bir neçə saat sonra ABŞ Dövlət Katibi Antoni Blinken qərardan “məyus olduğunu” söylədi və dedi: “Məskunlaşmalar davamlı sülhə nail olmaq üçün (və) beynəlxalq hüquqa ziddir. Administrasiyamız məskunlaşmanın genişləndirilməsinə qəti şəkildə qarşı çıxır və bizim fikrimizcə, bu, İsrailin təhlükəsizliyini yalnız zəiflədir, gücləndirmir”.
Bu, 2019-cu ildə İordan çayının qərb sahilində İsrail yaşayış məskənlərini beynəlxalq hüquqa zidd hesab etməyən Tramp Administrasiyasının baxışının tərsinə çevrilməsidir.
İsrail 1967-ci il Ərəb-İsrail müharibəsi zamanı fələstinlilərin gələcək dövlətlərinin ayrılmaz hissəsi kimi gördükləri İordan çayının qərb sahilinə nəzarəti ələ keçirdi. O vaxtdan bəri ardıcıl İsrail hökumətləri ərəblərin hücumlarına qarşı bufer təmin edərək, onların təhlükəsizliyini qorumaq üçün yaşayış məntəqələrinin zəruri olduğunu bildirərək, yəhudi köçkünlərin bölgəyə köçməsinə icazə verib. Bir çox yaşayış məntəqələri bəziləri tərəfindən beynəlxalq hüquqa görə qeyri-qanuni hesab edilməsinə baxmayaraq, illər ərzində genişlənərək mülki vəziyyətə gələn kiçik hərbi postlar kimi başlamışdır.
İsrail ərazilərin gələcək statusunun danışıqlar yolu ilə müəyyən edilməli olduğunu iddia edir, lakin bu danışıqlar 2014-cü ildən dayandırılıb. İsrail və İsrail arasında mövcud müharibə Həmas Qəzza zolağında münaqişənin daha geniş həllinə nail olunacağına ümidlər yaradıb. Bununla belə, hazırkı İsrail hökuməti beynəlxalq ictimaiyyətin həm Qəzzada, həm də İordan çayının qərb sahilində Fələstin dövlətini tanıması ilə bağlı təzyiqlərinə baxmayaraq, Fələstin dövləti variantını rədd edib.
Yenə də qəsəbələr israillilər və fələstinlilər arasında mövcud olan əsas büdrəmələrdən biri olaraq qalır, hər tərəf məsələyə zidd perspektivlər, rəvayətlər və dillə baxır.
“Beynəlxalq hüquqa zidd”
İsrailli mülki vətəndaşı öldürdüyünə görə İsrail həbsxanasında 20 il həbs cəzası çəkən fələstinli yazıçı və jurnalist İsmət Mansur, “Bu, beynəlxalq hüquqa ziddir” dedi. “Yaşayış məntəqələri aradan qaldırılmalıdır; Fələstin dövlətinin yaradılmasına mane olurlar. Bu vəziyyət davam edə bilməz”.
Fələstinin Ramallah və Yerixo şəhərləri arasında kiçik bir kənd təsərrüfatı kəndində yaşayan Mənsur yəhudi köçkünlərin torpaqları tədricən ələ keçirməsini, fələstinlilərin öz torpaqlarında işləməsini qadağan etdiyini təsvir edib.
Mənsur The Media Line-a deyib: “Qəsəbələrin kölgəsində dövlət üçün yer yoxdur”.
“Hər hansı bir tikinti İsrailin işğalını dərinləşdirir, məskunlaşanların sayını artırır və zorakılığı qidalandırır, zorakılığı artırarkən problemin siyasi həllini tapmaq qabiliyyətinə zərər verir”, – İsrailli QHT-dən Yonatan Mizraçi deyib. münaqişənin iki dövlət əsasında həllini təşviq etməyə çalışır. “Siyasi bir həll olmadığı halda, digər həll müharibələr və daha çox öldürmə dövrüdür.”
Məskunlaşma tərəfdarı olan westbankjewishpopulationstats.com saytının son hesabatı göstərib ki, 2023-cü ildə İordan çayının qərb sahilindəki yəhudi əhalinin sayı təxminən 3% artıb. Hesabat layihələri növbəti illərdə də əhəmiyyətli artımı davam etdirib. Rəqəmlər həmçinin İsrail yaşayış məntəqələrini izləyən və əraziləri yəhudi vətəninin ayrılmaz hissəsi kimi görən ardıcıl sağçı İsrail hökumətləri tərəfindən qəbul edilən siyasəti əks etdirən digər QHT-lərin statistik məlumatları ilə də uyğundur. Mövcud hökumət ölkənin indiyə qədər idarə olunan ən sağçı hökuməti hesab olunur. İsrailin ifrat sağçılarından olan yüksək səviyyəli kabinet nazirləri indi məskunlaşmanın genişləndirilməsini təşviq edə biləcək instrumental vəzifələrdədirlər.
Mizrahinin sözlərinə görə, israillilər və fələstinlilər mümkün həll yolu ilə bağlı danışıqların ortasında olsa da, 1990-cı illərin əvvəllərindən bəri yaşayış məntəqələrinin və məskunlaşanların sayının artması nisbətən ardıcıl olub. Ancaq indiki hökumət 2023-cü ili başqa üsullarla “məskunlaşma ili” etdi.
O, The Media Line-a deyib: “Təsdiq edilmiş yaşayış evlərinin sayında, qeyri-qanuni forpostların ucaldılmasında və bu cür postlara qarşı və fələstinlilərə qarşı zorakılıq hallarının böyük artmasına qarşı tətbiq olunmamasında rekord qeydə alınıb”.
Məskunlaşanların Fələstinli qonşularına qarşı zorakılığı da tənqidi Ağ Evlə İsrail hökuməti və hüquq-mühafizə orqanları arasında gərginlik mənbəyinə çevrilib.
Və zorakılıq tərəflərin ünsiyyət qurduğu əsas dil olmaqda davam edir.
Özünün israillilərə qarşı zorakılıq tarixi ilə bağlı sualı cavablandıran Mansur deyib ki, o, “İsraillə mübarizənin yeganə yolu kimi zorakılıqsız siyasi mübarizəni” qəbul edib.
“Ancaq müqavimət göstərmək üçün seçilmiş heç bir yolu qınamıram” dedi.
Onilliklər ərzində fələstinlilər yaşayış məntəqələrinin tədricən genişlənməsinin şahidi olublar. Onlar iddia edirlər ki, yaşayış məntəqələri gələcək dövlət üçün tamah saldıqları torpaqları gəmirməklə yanaşı, həm də onların kənd təsərrüfatı üçün torpaq işlətməsinə imkan vermir. Eyni ərazidə iki ayrı hüquq sistemi də mövcuddur – biri israillilər, digəri isə fələstinlilər üçün.
İordan çayının qərb sahilindəki Hebron yəhudi icmasının sözçüsü və özü mühacir olan Yishai Fleisher məsələyə tamamilə fərqli yanaşır. Onun üçün hökumətin keçən həftə daha çox mənzil tikmək niyyətində olduğu barədə açıqlaması kifayət deyildi.
“Hücuma yeganə təbii cavab İsrailin Yəhudeya və Samariyada suverenliyini elan etməsi olmalıdır” dedi. “Belə bir qərar israillilərin həqiqətən istədiklərini – vətənimizdə yaşamaq və onu inkişaf etdirmək hüququnu əks etdirəcək.”
“Bizim torpaq, etnik, dini və coğrafi münaqişəmiz var” dedi Fleisher. “O insanlar kiçik yəhudi dövlətini silmək istəyirlər. Onlar iki dövlətin yan-yana yaşamasını istəmirlər. Onlar Yəhudiyəni yəhudilərdən təmizləyib Fələstinə çevirmək istəyirlər. Biz dədə-baba yurdumuzda haqqımızı müdafiə etmək əzmindəyik”.
Həm Fleisher, həm də Mansurun prezident Co Baydenin rəhbərlik etdiyi hazırkı Amerika administrasiyasından gözləntiləri azdır.
“ABŞ yəhudilərin Yəhudeyanı yenidən qurması fikrinə qarşıdır” deyən Fleisher, hazırkı administrasiyanın Trampın siyasətini dəyişdirərkən “qəribə” hərəkət etdiyini söylədi. “Onlar daha çox Yəhudeyada Fələstin yaratmaqda maraqlıdırlar.”
Mənsur üçün Bayden çox az ümid verir. Lakin o, ABŞ-da fələstinlilər üçün artan anlayışı göstərən yeni nəsil görür.
“Səsimiz eşidilir və universitetlərdə, mediada və Demokratik partiyanın gənc üzvlərində gənc amerikalılar arasında daha çox təmsilçilik var” dedi Mansur.
“Mövcud administrasiya münaqişənin həlli üçün digər administrasiyalardan daha çox şey etdi” dedi Mizrahi. “Ancaq sonda bu, israillilərin və fələstinlilərin qarışıqlığıdır və onlar bunu həll etməlidirlər.”
İsrail və HƏMAS arasında davam edən müharibə gələn həftə beş aylıq son həddə çatacaq. HƏMAS-ın gözlənilməz hücumu indiyə qədər məruz qaldığı ən böyük hücumdan xilas olmağa çalışan İsraili şoka saldı. Müharibədən əvvəl ilk növbədə sağ yönümlü olan ölkədə əhval-ruhiyyə yalnız sərtləşdi. Fələstinlilərə qarşı güzəştlərə az dəstək var. Ötən çərşənbə günü İsrail parlamenti Fələstin dövlətinin yaradılmasını rədd edən deklorativ bəyanatı təsdiqlədi – bu, münaqişənin həlli üçün Amerikanın rəhbərlik etdiyi beynəlxalq səylərə cavabdır. Bundan əlavə, müxtəlif sorğular israilli yəhudilərin ardıcıl olaraq Fələstin dövlətinə qarşı olduğunu göstərdi.
Devid Parsons, “Bayden Administrasiyasının başlanğıcda oktyabrın 7-dən çox dəstəyi var idi, lakin bu, onları demokratik partiya seçki dairəsinin yarısı ilə problemə saldı, buna görə də İsrailə daha çox təzyiq göstərməyə başladılar” dedi. , Yerusəlimdəki Beynəlxalq Xristian Səfirliyinin vitse-prezidenti və baş sözçüsü. “Oktyabrın 7-dən sonra İsrailin olduğu yerdə onlar çox kardırlar. Ağrı və sarsıntı o qədər də asan keçmir və hazırda Fələstin dövlətinin yaradılmasına təkan vermək onların İsrailin harada olduğunu bilmədiyini göstərir. Onlar indi Fələstinliləri dövlətlə mükafatlandırmaqdan başqa, münaqişəni soyutmaq üçün fərqli yol tapmalıdırlar”.
ABŞ-da yüksək gərginlikli seçkilərin yaxınlaşması ilə İsrail-Fələstin münaqişəsi və onun əsas problemləri ilə bağlı səslər getdikcə qütbləşir.
ABŞ Konqresinin Nümayəndələr Palatasının spikeri Respublikaçı Mayk Conson şənbə günü X hesabında yazıb: “Yəhudi xalqının İsrail torpağında, o cümlədən Bibliyanın ürəyi olan Yəhudeya və Samariyada yaşamaq üçün tarixi və qanuni hüququ var”. “Bayden Administrasiyasının bu qərarı verməsi tamamilə rüsvayçılıqdır… Bayden Administrasiyası İsraili sarsıtmağı və İsraili qanuniləşdirmək səylərini asanlaşdırmağı dayandırmalıdır.”
“Dövlət Departamenti Amerikanın xaricdəki maraqlarını necə müəyyənləşdirəcəyini bildiklərini düşünür, halbuki Konqres həqiqətən Amerika xalqının iradəsini əks etdirir” dedi Parsons.
Ötən həftə Milli Dini Yayımçılar (NRB) İordan çayının qərb sahili termininin istifadəsinə qarşı bir qətnamə qəbul edərək, bunun əvəzinə Yəhudeya və Samariyanı qəbul etdilər.
Parsons The Media Line-a açıqlamasında “NRB konvensiyasına toplaşanların ABŞ-da çox böyük təsiri var” dedi. “Bu, bu ərazilər üçün biblical adlara qayıtmaq cəhdidir. Bu, semantika məsələsidir; Xristianlar üçün vacib olsa da, əsaslı məsələlərə cavab verməyəcək”.
Həm israillilər, həm də fələstinlilər üçün münaqişənin sülh yolu ilə həllinə ümidin zəif olduğu aydındır.
“Biz yaşaya bilmirik, köçə bilmirik, dolana bilmirik. Biz hər gün alçaldırıq”, – deyə Mənsur bildirib. “Gənc nəsildə Fələstin dövlətinə ümid tükənir və onlar artıq bu arzuya yer olduğuna inanmırlar.”
