Qədim Misir sivilizasiyası, xüsusən də mumiyalar həmişə maraqlıdır və cazibəsini heç vaxt itirmir.

Saytların yığılması

Min illər əvvəl yaşamış insanların cəsədlərinin qızıl və qiymətli daşlarla bəzədilmiş sarkofaqlarında mükəmməl şəkildə qorunub saxlanmasını təmin edən texnikalar bu gün də heyrətləndirməkdə davam edir. Beləliklə, mumiyalarla bağlı miflərin və dezinformasiyaların sonu yoxdur.

Bu yaxınlarda İngiltərədə açılan sərgi bu qədim təcrübəyə baxışımızı dəyişdirmək məqsədi daşıyır.

15 milyon funt sterlinq büdcə ilə təmir edilən Mançester Muzeyində açılan “Misirin Qızıl Mumiyaları” sərgisi çox böyük bir Misirologiya kolleksiyasını gün ışığına çıxardı. Sərgidə Yunan-Roma dövrünə aid səkkiz mumiya (e.ə. 300-cü ildən eramızdan əvvəl 300-cü il) nümayiş etdirilir. Bu mumiyalar arxeoloq Flinders Petrie tərəfindən 1888-90 və 1911-ci illərdə Qahirənin cənubundakı Fayum şəhərindəki Havara nekropolunda aparılan qazıntılar zamanı tapılıb və İngiltərəyə aparılıb.

class=”medianet-inline-adv”>

DİGƏR MUMİYA SƏRGİLƏRİNDƏN ÇOX FƏRQLİDİR

Mançesterdən əvvəl Şimali Amerika və Çinin müxtəlif muzeylərində nümayiş etdirilən kolleksiyanın kuratoru Kempbell Prays, məqsədlərinin mumiyalara baxış tərzini və mumiyalarla bağlı müzakirələri dəyişdirmək olduğunu bildirdi. Belə ki, necə?

İlk növbədə, bu sərgi son tendensiyaların əksinə olaraq, rentgen və ya kompüter tomoqrafiyasından istifadə edərək mumiyaların sarğılarının altında nə olduğunu göstərmir. Mumiyaların ölərkən neçə yaşında olması və ya ölüm səbəbi ilə bağlı təfərrüatlar da nəzərə alınmır. Mumiyanın içindən insanların diqqətini çəkməyi hədəflədiklərini vurğulayan Prays, “Sərginin altında nə olduğunu görmək istəyindən uzaqlaşırıq” dedi.

Məhz buna görə də “Qızıl Mumiyalar” sərgisi əsasən mumiyaların yerləşdirildiyi füsunkar sarkofaq sandıqlarına diqqət yetirir. Praysın aydınlaşdırmaq istədiyi ən mühüm mif məhz bu məqamda ortaya çıxır.

class=”medianet-inline-adv”>

BİZ MUMIYANIN MƏQSƏDİNİ SƏHV BİLİRİK

Bir çoxumuz mumiyaların məqsədinin ölülərin cəsədlərini qorumaq olduğunu düşünür. Amma Prays görə, balyalamanın əsl məqsədi ölüləri tanrıya çevirməkdir. Bu gözəl bəzədilmiş tabutlar və sarkofaqlar mumiyanın kim olduğunu əks etdirməkdənsə, ruhun getdiyi yerdə böyük əzəmət içində yaşamasına kömək edəcək ilahi və ideallaşdırılmış bir mənzərəni əks etdirir. Osiris və Hathor kimi dəfn tanrılarından istifadə edərək taxidermistlər mərhumun axirətə getməyə hazır olduğunu göstərmək istəyirlər.

Prays BBC-yə deyib: “Bu ölən insan tanrı olacaq” deyən mətnlər var.”Mumiyalama prosesinin səbəbi budur”.

class=”medianet-inline-adv”>

Sərgidə nümayiş olunanlar kimi son mumiyalar bu kontekstdə mühüm dəlillər təqdim edir. Bu dəlillərdən başlıcası mumiyaların daxili orqanlarının çıxarılmamasıdır. Lakin daha əvvəlki mumiyalarda orqanların götürülməsi, mumiyalaşdırmada əsas məqsədin ilahiləşdirmə prosesi üçün bədən bütövlüyünü qorumaq olmadığı kimi şərh edilir.

“Misirşünaslıq dairələrində belə bir mif var ki, guya Qədim Misirdə insanlar müxtəlif balzamlama təcrübələrini sınaqdan keçirirdilər. Onlar düzgün metodu tapdıqdan sonra ondan bir neçə nəsil istifadə etdilər və sonra “unudular”. Bu geriləmə Yunan-Roma dövrünə qədər davam etdi. O zaman içəridə olanlar o qədər əhəmiyyətsiz oldu ki, onlar daxili orqanları xaricdən çıxarmağa cəhd etməyi dayandırdılar” dedilər. .

class=”medianet-inline-adv”>

Bu yozumun himayədar və müstəmləkəçi bir yanaşma olduğunu bildirən Prays, vacib olanın cəsədin uzun müddət qorunub saxlanması deyil, mərhumun axirətə hazırlanması, yəni mərhumla şərəfli şəkildə vidalaşma mərasimi olduğunu vurğuladı.

MƏQSƏD BANDAĞIN ALTINA BAXMAQ DEYİL

“Qızıl Mumiyalar” sərgisindəki gözoxşayan maskalar və zinət əşyaları, təfərrüatlı heroqliflər, naxışlar və səhnələri nəzərə alsaq, mumiyaların minlərlə ildən sonra hələ də bu qədər rəngarəng olması həqiqətən heyrət doğurur. Bu gün üfüqi vəziyyətdə nümayiş etdirilən bu mumiyalar öz zamanlarında dik vəziyyətdə saxlanılaraq illər və hətta nəsillər boyu heyran qalacaq heykəllər kimi xidmət edirdilər.

class=”medianet-inline-adv”>

Mançesterdəki sərgi də bu məntiqlə hazırlanıb. Bu səbəbdən tabutlara skan texnikası tətbiq edilmir, mumiyaların xəstəliklərinə baxılmır.

“Məqsədim biotibbi şərhlərdən uzaqlaşmaq və diqqəti tanrı olma nöqtəsinə yönəltməkdir. Mən bütün elmi araşdırmaların pis olduğunu və ya edilməməsi lazım olduğunu demirəm. Deməyə çalışdığım odur ki, bizim mumiyalara fərqli bucaqdan baxmaq şansımız var”, – Prays deyib.

“Düşünürəm ki, qədim misirlilərin mumiyaların sarğılarının açılmasını istəmədikləri aydındır” deyən Prays, mövcud texnologiyaların həqiqətən sarğıların altından görmək üçün kifayət etmədiyini vurğuladı:

“Keçmişdə mumiyaların tomoqrafiyasının çəkildiyi xəstəxanalarda da olmuşam. Lakin Misirşünaslardan və həkimlərdən heç biri KT ilə əldə edilən görüntülərin mənası barədə razılığa gələ bilmədi. Çünki bu cihazlar qurudulmuş cəsədləri deyil, canlıları göstərmək üçün nəzərdə tutulub. Biri baxıb deyə bilər ki, “bu, filan xəstəliyin əlamətidir, digəri isə “bu, filan xəstəliyin əlamətidir”, digəri isə “mumiya”nın nəticəsidir”.

Digər tərəfdən, Qərb arxeoloqlarının mumiyaları açması (və bu prosesdə mumiyalara zərər verməsi) müstəmləkəçi yanaşma hesab olunur. Əslində Viktoriya dövründə qəribə bir əyləncə olaraq görülən sarğı 1980-ci illərə qədər “araşdırma” adı altında davam etdi. O vaxtdan bəri, sarğıların altına baxmaq üçün rəqəmsal görüntüləmə üsullarından istifadə edilir və sarğıların altına qoyulan amuletlərdən damarların sərtləşməsinə qədər çox maraqlı detallar aşkar edilmişdir.

Bandajların altından görmə səylərinə qarşı çıxmaq mübahisəli bir mövqedir. Çünki bir çoxları tədqiqatçı biliklərinin əldə edilməsinin hər şeydən üstün olduğunu və ya minlərlə il əvvəl vəfat etmiş bir insanın hisslərini nəzərə almağın şişirdilmiş hörmət olduğunu iddia edir.

RENASANS DÖVRÜNƏ KİMİ PORTRETLER

Mançester Muzeyindəki bəzi sarkofaq sandıqlarında adət etdiyimiz kimi mavi və sarı rənglərlə bəzədilmiş iri gözlü insanlar təsvir olunub. Ancaq daha yeni olanlar çox fərqlidir. Onların üstündə İntibah İtaliyasında çəkilənlər kimi realist portretlər var. Fayum portretləri adlanan bu ikiölçülü rəsmlər nazik ağac üzərində hazırlanıb və mumiya sandıqlarına yerləşdirilib və nümayiş üçün nəzərdə tutulub.

Bu portretlər rəvayətlərə zidd olan daha bir faktı da vurğulayır. Qədim Misir sirli və təcrid olunmuş bir mədəniyyət deyil, çoxmədəniyyətli bir ölkə idi.

Prays qeyd edib ki, yunan-Roma mumiyaları üzərindəki rəsmlər çox müxtəlif olub. Məsələn, Artemidorun (yunan adı) mumiyası var. Bu şəxsin Roma elitası olduğu güman edilir. Sinədə Osiris kimi Misir tanrılarının rəsmlərinin yanında çiyin səviyyəsində ulduzlar var. Bu ulduzlar Praysın “Misir-Yunan harmoniyasını gücləndirmək üçün yeni yaradılmış tanrı” kimi təsvir etdiyi Serapisi simvollaşdırır.

Prays Misir, Yunan və Roma mədəniyyətlərinin bu şəkildə qarışmasının səbəbini “Ölən adamı şansa buraxmaq istəmədilər, bütün tanrıları razı salmağa çalışdılar” kimi ümumiləşdirdi.

Flinders Petrie ilk dəfə Havarada mumiyaları tapanda bu multikultural həyat tərzini görməmişdi. Lakin portret mumiyaları tezliklə Viktoriya İngiltərəsində çox məşhur oldu. Holman Hunt və Laurence Alma-Tadema kimi rəssamlar 1888-ci il sərgisindən heyran qaldılar. Hətta bu mumiyaların Oskar Uayldın rəsm əsəri çəkildikdən sonra qocalmayan gəncdən bəhs edən “Dorian Qreyin şəkli” romanına ilham verdiyi deyilir.

ƏSAS İNSANI DEYİL İDEAL İNSANI ƏSAS EDİR

Təbii ki, portretlər mumiyaların əsl simaları ilə bağlı daha çox maraq doğurur. Bununla belə, Prays-a görə, portret insanın əslini deyil, ideallaşdırılmış variantını əks etdirir. Çünki portretlərdə olanlar həmişə gənc, həmişə gözəl, həmişə sağlamdırlar. “Düşünürəm ki, bu şəkillər onların xarici görünüşlərinin ideallaşdırılmasıdır. Əminəm ki, insanlar bu barədə mübahisə edəcəklər, lakin məncə, onlar tanrılara, fövqəlbəşər varlıqlara bənzəyirlər”, – Prays deyib.

Portretlərdən birində dəfnə budaqlarına diqqət çəkən Prays, insanların üslublarının da fövqəlbəşər varlıqlar olaraq görülən Roma İmperatoru və İmperatoriçedən təsirləndiyini qeyd edib.

Bəs yunan-Roma mumiyaları qədim mumiyalarla yan-yana sərgilənəcəksə, bu cür radikal üslub dəyişikliyinin səbəbi nədir? Bunun məqsədinin diqqət çəkmək ola biləcəyini ifadə edən Prays, “Təsəvvür edin ki, getdiyiniz ibadətgahda yan-yana 20 mumiya var. Mumiyalanmış qohumunuzun diqqəti cəlb etməsi və yoldan keçənlərin dualarını qəbul etməsi üçün diqqətəlayiq bir şeyə ehtiyac var” dedi.

Təbii ki, bütün bunlar şərhə əsaslanan məlumatlardır. Ancaq bir şey dəqiqdir: qədim misirlilər heç vaxt düşünmürdülər ki, onların mumiyalanmış qohumları minlərlə il sonra da bəşəriyyəti maraqlandıracaq. Bununla belə, mumiyaların sinələrini diqqətəlayiq şəkildə bəzəmək səyləri hələ də gözlənilən nəticəni verir. Bəziləri sinələrdəki şəkillərlə, bəziləri isə sarğıların dibi ilə maraqlanır. Ancaq mumiyalar heç vaxt cazibəsini itirmir.

BBC-nin “Qədim Misirin mumiyalarını səhv salmışıq?” başlıqlı məqalədən götürülmüşdür.