Türk Dövlətləri Təşkilatı ilə bağlı bəzi fikirlər: Məqsəd Pekini balanslaşdırmaq olmamalıdır
2022-12-22 09:00:00
Dr. Nurettin Akçay The 24saat.org üçün yazıb
SSRİ-nin dağılmasından sonra 1992-ci ildə Ankarada keçirilən Türkdilli Dövlətlər Zirvəsi ilə türk dövlətləri müstəqillik əldə etdilər. Türk Dövlətləri Təşkilatı(TDT) təməli qoyulmuşdur.
2009-cu ilə qədər müntəzəm olaraq toplanır. Türkdilli Dövlətlər3 oktyabr 2009-cu il tarixli Naxçıvan Sazişi ilə. Türk Şurası adını aldı və türk dövlətləri ilk dəfə olaraq mütəşəkkil bir quruluş qazandılar.
12 Noyabr 2021-ci ildə İstanbul sammitində şuranın adı “Türk Dövlətləri Təşkilatı” türk dövlətləri isə ilk dəfə eyni formada ortaq fəaliyyət planını qəbul edərək, birlikdə hərəkət etmək əzmində olduqlarını göstərdilər.
İstanbul Zirvəsi; Təşkilatın adının dəyişdirilməsi, Türkmənistanın müşahidəçi üzv olması, 2040-cı il Baxış Sənədinin qəbulu və 2022-2026 Strateji Yol Xəritəsinin dizaynı kimi bir çox səbəbə görə dönüş nöqtəsi oldu.
Xüsusilə 2040 Vizyon Sənədi İndiyədək heç bir konkret nəticə əldə etməyən Türk Şurası 2040-cı il baxış sənədi sayəsində ilk dəfə hərtərəfli strateji sənədlə birgə hərəkət etmək əzmini nümayiş etdirdi.
TDT-nin yaradılmasından bir il sonra, noyabrın 11-də Səmərqənd Sammiti keçirildi. Sammitdə Şimali Kipr Türk Cümhuriyyəti təşkilata müşahidəçi üzv kimi qəbul edilərkən, bütün türk dövlətlərinin vahid təşkilat ətrafında birləşməsi hədəfinə bir addım da yaxınlaşdı.
Baxmayaraq ki, zirvədən əvvəl xarici işlər naziri Mövlud ÇavuşoğluTürkmənistan Səmərqənd Sammitində təşkilata tamhüquqlu üzv olacağını bildirsə də, danışıqlarda problemlər yaranmalıdır. TürkmənistanHələlik tamhüquqlu üzvlük məsələsi başqa sammitin öhdəsinə buraxılmış kimi görünür.
TDT-nin elanından sonrakı bir il ərzində təşkilat çox fəal şəkildə fəaliyyət göstərmişdir.
TDT bir il kimi qısa müddət ərzində üzv dövlətlər arasında siyasət, iqtisadiyyat, ticarət, nəqliyyat, təhsil, din, kənd təsərrüfatı, turizm, hüquq və media kimi sahələrdə daha güclü koordinasiya yaratmaq məqsədilə toplantılar keçirib.
Dünyada təhsilli və mütəşəkkil türk diasporu üçün böyük səylər göstərən TDT-nin diaspor fəaliyyətlərinə xüsusi önəm verdiyini gördük.
Təşkilat türk cəmiyyəti arasında möhkəm bağ yaratmaq məqsədilə təşkilata üzv ölkələrin beyin mərkəzləri, universitetləri, dini qurumları və media orqanları arasında çoxsaylı koordinasiya görüşləri keçirib.
Türk dövlətlərinin standart əlifbaya keçidini sürətləndirmək üçün “Birgə Əlifba Komissiyası” quruldu; ekstremizmlə mübarizə aparmaq Türk Dünyası Dini Liderlər Şurası formalaşmışdı.
Təşkilat ortaq bir siyasi mövqe nümayiş etdirməyə çalışarkən; Əfqanıstan, Qazaxıstan üsyanı, Azərbaycan-Ermənistan münaqişəsi, Qırğızıstan-Tacikistan sərhədi məsələsi kimi müxtəlif regional məsələlərdə kollektiv mövqe nümayiş etdirib.
Orta dəhlizunun gücləndirilməsi və Çinin Kəmər və Yol Təşəbbüsü Türkiyə ilə birləşmək yolu ilə türk dövlətləri arasında logistik əlaqə yaratmaq təşkilatın mühüm məqsədləri sırasında idi.
Təşkilatın 1 ildəki fəaliyyəti təsirli olsa da, Rusiya və Çin kimi regional güclərin təşkilatın bəzi fəaliyyətlərindən narahat olduğunu bilirik.
Regionda çox güclü iqtisadi və siyasi təsirə malik olan bu iki ölkənin quruma münasibətinin müsbət olmadığı danılmaz faktdır.
Xüsusilə çinliDüşünürəm ki, TDT-nin TDT-yə qarşı niyyətinin aydın şəkildə müəyyən edilməsi və TDT-nin təhlükə kimi qəbul edilməsinin qarşısının alınması təşkilatın və üzv dövlətlərin əsas qayğısı olmalıdır.
Çünki Çin TDT-ni qısamüddətli siyasi risk kimi görməsə də, təşkilatın bəzi fəaliyyətləri səbəbindən TDT-nin özü üçün ciddi mədəni çağırış və təhlükə ola biləcəyini düşünür.
Bəs Çini bu cür düşünməyə vadar edən şeylər nələrdir?
Əvvəla, mənim anladığım qədər, Türk Dövlətləri Təşkilatının yaranma tarixi Çin tərəfində narahatlıq yaradıb. Onlar agentliyin noyabrın 12-də yaradılmasının təsadüfi olmadığını düşünürlər.
Səbəb bu tarixin 12 noyabr 1933-cü il və 12 noyabr 1944-cü il tarixlərində təsis edilməsidir. Şərqi Türküstan Respublikaları eyni tarixə təsadüf edir.
İkincisi, mənşə və mədəni birliyə əsaslanan fəaliyyətlərin yayılmasının digər bölgələrdə türklər arasında qruplaşma meyllərinin başlamasına səbəb olacağından ehtiyat edirlər.
Xüsusilə, üzv dövlətlərin məktəblərində tədris olunacaq ümumi kurikulumlar, gənclərin fəaliyyətləri və fəal türk diasporunun yaradılması istiqamətində həyata keçirilən tədbirlər yaxından izlənilir.
Tərcümə“24 SAAT”
