Türkiyə-AB münasibətlərinə yeni baxış
2022-12-19 09:00:00
Gülru Gezer The Independent Turkish üçün yazıb
2004-cü il dekabrın 17-si Türkiyənin Aİ ilə münasibətlərində dönüş nöqtəsi oldu. O günü dünən kimi xatırlayıram.
Mən Xarici İşlər Nazirliyində Avropa İttifaqının Siyasi Məsələlər üzrə Baş Direktorunun müavini (ABSY) gənc diplomat idim.
Dekabrın 17-nə qədər davam edən prosesdə nazirliyimiz, Aİ Baş Katibliyi (bu gün Aİ-nin Sədrliyi) və bütün qurumlarla qızğın iş aparıldı və bir-birinin ardınca islahat paketləri qəbul edildi.
Mən o vaxt ABSY-nin ən gənc zabiti kimi səhər saat 7.30-da işə gedirdim, axşam 11-dən əvvəl işdən çıxmazdım.
Dekabrın 17-də Brüsseldə keçiriləcək Aİ Dövlət/Hökumət Başçıları Zirvəsinə Türkiyə də dəvət olunub.
1999-cu il Helsinki Sammitində Türkiyənin namizədlik statusu rəsmən təsdiqləndi və dekabrın 17-də Türkiyənin üzvlük danışıqlarına başlaması barədə qərar qəbul edildi.
Dünyanın hər yerindən, xüsusən də Yaxın Şərqdən jurnalistlər bu tarixi anın şahidi olmaq üçün Brüsselə gəlmişdilər.
Müsəlman ölkəsi olan Türkiyənin Xristian Klubu kimi görünən Aİ-yə tamhüquqlu üzv olması prosesi başlayırdı.
Bu baxımdan 17 dekabr 2004-cü il tarixi Aİ-yə, Türkiyəyə və bütün dünyaya mesaj verməsi baxımından əhəmiyyətli idi.
O zaman təkcə nazirliyimizdə və digər dövlət qurumlarında deyil, bütün Türkiyədə Aİ-yə üzv ola biləcəyimizə inam və arzu var idi.
İllər keçdikcə bu inam və istək yerini yorğunluğa və etibarsızlığa verdi.
60 illik balans
Türkiyə Avropa İqtisadi Birliyinə (AİB) 1959-cu ildə, yaranmasından bir il sonra müraciət edib.
Türkiyənin müraciətinin qəbulu ilə tərəflər arasında institusional münasibətləri tənzimləyən və onun hüquqi əsasını təşkil edən Ankara müqaviləsi 1963-cü ildə imzalanmış və 1964-cü ildə qüvvəyə minmişdir. Xülasə, saziş Türkiyənin AET-yə üzv olmaq üçün keçməli olduğu mərhələləri üç mərhələdə sadaladı:
“Hazırlıq dövrü”, “Keçid dövrü” və “Son dövr.”
təxminən 10 il davam edir “Hazırlıq dövrü”Layihədə hər iki tərəfin institusional infrastrukturu yaradılıb və bu çərçivədə Assosiasiya Şurası yaradılıb.
1970-ci ildə imzalanan və 1973-cü ildə qüvvəyə minən Əlavə Protokol ilə Ankara Razılaşmasının ikinci mərhələsi “Keçid dövrü”nə keçdi.
Bu dövrün son məqsədi Türkiyənin Gömrük İttifaqına inteqrasiyası idi.
İkinci mərhələdə həyata keçirilməsi nəzərdə tutulan digər mühüm addım isə Türkiyə vətəndaşlarının səyahət azadlığı çərçivəsində AİƏ üzv ölkələrinə vizasız səyahət etmələrini təmin edəcək tənzimləmələr olmuşdur.
Türkiyə 1987-ci ildə, Keçid Prosesində nəzərdə tutulan cədvəldən əvvəl AET-yə üzvlük üçün müraciət etmişdir.
Türkiyə hələ bütün şərtləri yerinə yetirmədiyi üçün İcma daha sonrakı mərhələdə üzvlük haqqında qərar qəbul edib.
Türkiyə Gömrük İttifaqına 1996-cı ildə Ankara razılaşması çərçivəsində qoşulub. Beləliklə, tərəfdaşlıq münasibətlərinin üçüncü mərhələsi, “Son dövr”e keçdi.
Beynəlxalq hüquqa zidd olaraq Yunan Kipr Administrasiyası Aİ-yə üzv olur.
GASC 1990-cı ildə adanın yeganə nümayəndəsi kimi Birliyə üzvlük üçün müraciət etmişdir.
Kipr türk tərəfinin sözügedən tətbiqin beynəlxalq hüquqa zidd olması ilə bağlı bütün etirazlarına baxmayaraq, 1997-ci ildə Lüksemburq Zirvə toplantısında “Kıbrıs Respublikası” ilə tamhüquqlu üzvlük danışıqlarına başlanması qərara alınıb.
Tərcümə“24 SAAT”
