İqlim dəyişikliyinin dağıdıcı təsirləri artan tezliklə gündəlik həyatı pozmağa başlayıb. Bunlardan biri olan istilik dalğaları şəhərlərə daha çox təsir edir, çünki sıx bina anbarı istiliyi saxlayır və sərinləmək üçün bitki örtüyü yoxdur. Nyu Yorkdan İstanbula, Tokiodan Pekinə qədər milyonlarla insanı qəbul edən nəhəng şəhərlər ən həssas şəhərlərdir. ABŞ-ın Çikaqo şəhəri 1995-ci ildən termometrlərin 41 dərəcəni göstərməsi nəticəsində 700-dən çox insanın həyatını itirməsindən bu yana bu problemə çarə axtarır. İstilik fövqəladə vəziyyət üçün cavab planlarını hazırlayan şəhər hökuməti əhalini xəbərdar etmək və ehtiyac duya biləcəkləri yardımı ən həssas qruplara almaq üçün qruplar yaratdı.

“Heç bir ŞƏHƏR HAZIR DEYİL”

Saytların yığılması

Los-Anceles, Mayami və Feniks kimi şəhərlərdə də temperatur çox isti olduqda reaksiyanı əlaqələndirmək üçün “istilik məmurları” var. ABŞ-ın başqa bir şəhəri Baltimorda temperatur 40 dərəcəni keçdikdə sosial işçiləri avtomatik işə salan sistem var. Bununla belə, mütəxəssislər xəbərdarlıq edirlər ki, temperatur rekordlarının davamlı olaraq pozulduğu bir mühitdə bu addımlar yetərli olmaya bilər. Nyu York Universitetinin professoru Erik Klinenberq deyir: “Mən iqlimşünasların qorxduğu ən pis vəziyyət ssenarisinə həqiqətən hazır olan bir şəhər tanımıram”.

ELEKTRİK İNFRASTRUKTURU QEYFİYYƏTDİR

Ekspertlərin fikrincə, kasıb məhəllələr xüsusilə həssasdır. Bundan başqa, bir çox şəhərlərin elektrik infrastrukturu isti günlərdə kondisionerə artan tələbatı ödəyə bilmir. Belə anlarda elektrik enerjisinin kəsilməsi yüzlərlə insanın ölümünə səbəb ola bilər. Kaliforniya Universitetinin İstilik Laboratoriyasının direktoru, dosent Dr. Bharat Venkat xəbərdarlıq etdi: “Bu, bahalı səslənir, lakin mövcud vəziyyətin dəyəri əslində daha ağırdır.”

EKSPERTİZLƏR NƏ TÖVSİYƏ EDİR

Filadelfiyadakı Temple Universitetinin ətraf mühit sağlamlığı üzrə mütəxəssisi İnkyu Han, istidən ölümlərin xüsusilə yoxsul məhəllələrdə baş verdiyinə diqqət çəkərək, orada ağac örtüyünün yaxşılaşdırılmasını və dövlətin kondisioner dəstəyi verməsini təklif edib. Mayami Universitetinin vətəndaş cəmiyyəti professoru Robin Baxin də hökumətlərin soyuq iqlimlərdə insanları qorumaq üçün siyasətlər hazırladığına diqqət çəkərək, eyni şeyin isti iqlimlərdə də olması lazım olduğunu qeyd edib.

DAMLAR BOYALANIR

Təkcə ABŞ deyil, dünya ölkələri də oxşar vəziyyətə hazırlaşır. Fransa 2003-cü ildə isti dalğasının 15 min insanın ölümünə səbəb olduğunu təyin edərkən xəbərdarlıq sistemi qurdu. Analoji sistem Almaniyada keçən ay qüvvəyə minib. Hindistanda 2010-cu ildə havanın temperaturu 48 dərəcəyə çatıb və Əhmədabad şəhərində 1300-dən çox insan həyatını itirib. Şəhər rəsmiləri o vaxtdan bəri şəhər sakinlərinə və səhiyyə işçilərinə təlimlər keçirirlər. Bundan əlavə, günəşi daha yaxşı əks etdirmək üçün damların ağ rəngə boyanması kimi sadə ehtiyat tədbirləri görülüb.

YÜKSƏK TEMPERATURLAR NİYƏ ÖLÜCÜDÜR

* Keçən ay indiyə qədər qeydə alınan ən isti iyun ayı olub. Üstəlik, ən isti iyun rekordu ardıcıl son doqquz il ərzində yenilənib. Bəs Yer kürəsi daim isindikcə bu insan orqanizminə nə edir?

* Bədən normal olaraq sərinləmək üçün tərləmə mexanizmindən istifadə edir. Lakin ərazidə rütubət yüksək olarsa, tərləmə fəaliyyətini dayandırır və istilik bədəndə tutulur.

* Bu vəziyyətdə, soyumağa kömək etmək üçün ürək daha çox qan vurur və səthə yaxın olan damarları genişləndirir, burada axını sürətləndirərək dəri səthindən istilik qaçışını sürətləndirməyə çalışır.

* Əgər bu kifayət deyilsə, istilik vuruşu baş verir ki, bu zaman istilik beyin və digər həyati orqanlara zərər verir. Başgicəllənmə, ürəkbulanma, baş ağrısı və sürətli nəbz kimi simptomlar huşun itirilməsi və ölümlə nəticələnə bilər.

* Mütəxəssislər bildirirlər ki, yaşlılar, böyrək və ürək xəstəlikləri olan insanlar, həmçinin azyaşlı uşaqlar və ev heyvanları ən həssas qruplardır.

QURULAN ÇAYLAR ELEKTRİK ENERJİSİ İSTEHSALINA VURDUR

Enerjisinin 60 faizini bərpa olunan mənbələrdən təmin edən Avstriyada hidroelektrikdən asılılıq sual altındadır. Quraqlıq və kəskin istilər səbəbindən çaylarda suyun səviyyəsi azaldığından elektrik enerjisi istehsalı da azalıb. Çaylarında tikilmiş 3100-dən çox bəndlə elektrik enerjisi istehsal edən Avstriya, ardıcıl iki il quraqlıqdan sonra keçən il ilk dəfə elektrik enerjisi idxal etməli oldu. Ölkənin su elektrik enerjisi istehsalı qar miqdarının azalmasının təsiri ilə 2020-ci ildəki 45 teravatt saatdan (TWh) 2021-ci ildə 42 TWsaata qədər azalıb və bu tendensiyanın davam edəcəyi gözlənilir. Paytaxt Vyanada bu həftə havanın temperaturu 37 dərəcəyə qalxsa da, ölkə rəhbərliyi külək və günəş kimi alternativ mənbələrə sərmayə qoyaraq sudan asılılığı azaltmağı düşünür.