Ukrayna işğalı zamanı müharibə edən tərəflər arasında əldə olunan ən mühüm razılaşma olan taxıl dəhlizi “hələlik” başa çatıb. Dünən edilən açıqlamada, razılaşmanın müddətinin bitməsinə saatlar qalmış, Kreml Sarayı dünəndən etibarən yeni bir uzadmanın olmayacağı mesajını verdi. Kremlin sözçüsü Dmitri Peskov taxıl müqaviləsində iştirakını dayandırdıqlarını bildirsə də, Rusiya kənd təsərrüfatı məhsulları ilə bağlı şərtlər yerinə yetirilərsə, “dərhal geri qayıdacaqlarını” əlavə edib. Peskov deyib: “Müqavilə faktiki olaraq bu gün başa çatıb.

ZELENSKİ ÇƏKİRDİ

Saytların yığılması

Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT) və Türkiyə həftələrdir ki, taxıl dəhlizinin üçüncü uzadılması üçün çalışırlar. Öz kənd təsərrüfatı məhsullarının Bosfor boğazından keçməsini istəyən Moskva, əks halda bu təcrübəni dayandıracağı ilə hədələyib. Peskovun açıqlamasından sonra Rusiya xəbər agentlikləri Türkiyə, Ukrayna və BMT-nin rəsmi məlumatlandırıldığını bildiriblər. Digər tərəfdən, Ukrayna lideri Vladimir Zelenski Moskvaya meydan oxuyub. “Biz qorxmuruq. “Şirkətlər də hazır olduqlarını bildirdilər” deyən nazir taxıl daşımalarını Rusiyasız davam etdirməyə hazırlaşdıqlarını qeyd edib. Zelenski həmçinin prezident Tayyib Ərdoğan və BMT-nin baş katibi Antonio Quterreşə məktub yazaraq taxıl sazişinin Rusiyasız üçtərəfli formatda davam etdirilməsini təklif etdiyini bildirib.

RUSİYA NƏ İSTƏYİR?

Ukrayna və Rusiya ilə bağlanmış ayrı-ayrı sazişlər Rusiya taxıl və gübrə məhsullarının, habelə Ukraynanın kənd təsərrüfatı məhsullarının xarici bazara çıxarılmasını nəzərdə tuturdu. Texniki cəhətdən Rusiyanın kənd təsərrüfatı məhsulları Qərb sanksiyalarından azaddır. Ancaq bu məhsulların satışı üçün pul köçürmələrinin həyata keçiriləcəyi Rusiya bankları və yükləri daşıyacaq Rusiya gəmiləri sanksiyaların hədəfindədir. İndiyə qədər problemin həlli üçün heç bir düstur hazırlanmayıb. Digər tərəfdən, xarici işlər naziri Hakan Fidan dünən Antonio Quterreşlə taxıl müqaviləsindəki inkişafları telefonla müzakirə edib.

32,8 TON TAHIL NAŞINIB

– Taxıl dəhlizi sazişi 2022-ci il iyulun 27-də Türkiyə və BMT-nin vasitəçiliyi ilə imzalanıb və İstanbulda birgə koordinasiya mərkəzi yaradılıb.

– Müqavilə ilkin olaraq işğaldan əvvəl yığılmış, lakin Ukrayna anbarlarında qalmış 20 milyon ton ərzaq məhsulunun təcili ehtiyacı olan Şimali Afrika və Yaxın Şərq ölkələrinə göndərilməsini nəzərdə tuturdu.

– Müqaviləyə əsasən, Ukraynanın Odessa, Çernomorsk və Yujne limanlarından gələn məhsullar Bosfor boğazındadır; Gəmiyə şəxsən minən BMT, Türkiyə, Rusiya və Ukrayna nümayəndə heyətləri tərəfindən yoxlamalar aparılıb.

– Əvvəlcə 120 gün müddətinə bağlanan müqavilə əvvəlcə 2022-ci il noyabrın 19-da, sonra isə 2023-cü il martın 19-da uzadıldı.

– İlk imzadan keçən 355 gün ərzində 1004 gəmi ümumilikdə 1144 səfər edib. Boğaziçi ilə 32,8 milyon ton taxıl daşınıb.

– Bunların 51 faizi qarğıdalı, 27 faizi buğda olub. Razılaşmadan ən çox faydalananlar müvafiq olaraq Çin, İspaniya və Türkiyə olub.

– Ukrayna Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin açıqlamasına görə, Türkiyə aldığı ərzaqların böyük hissəsini emal edərək üçüncü ölkələrə satıb.

BÖYÜK REAKSİYA VERİR

– AB Komissiyasının sədri Ursula von der Leyen “eqoist və pis” adlandırdığı qərarı pisləyib.

– BMT-nin baş katibi Antonio Guterres Rusiyanın qərarının “hər yerdə ehtiyacı olan insanlara zərbə vuracağını” söylədi.

– NATO-nun baş katibi Yens Stoltenberq də “Türkiyə və BMT-nin səylərinə baxmayaraq” Rusiyanın taxıl sazişindən birtərəfli qaydada çıxmasını pisləyib.

– ABŞ dövlət katibi Antoni Blinken Rusiyanın bu addımını “vicdansız” adlandırıb və bildirib ki, “Rusiya ərzaq təhlükəsizliyi riskinə və bunun nəticəsində yaranan inflyasiyaya görə məsuliyyət daşıyacaq”.