Biz nə bilirik? Nə bilə bilərik? Nəyi bilməyəcəyik?
2022-12-26 09:00:00
Dil bizə “ola bilər”, “bəlkə”, “mümkündür”, “ehtimal” və “ehtimal” kimi sözlər verib və biz onlara sığınıb indidən daha çox istifadə etməliyik.
Bir dəfə uzun illər ideoloji şüurla yaşayan bir dostumla filmə baxırdıq. Bu detektiv film idi və filmin baş qəhrəmanı polis haqqında çəhrayı portret çəkməklə başladı.
Polis məzlumun yanında olan, haqqın tərəfində olan, qanunu tətbiq edən, öz şəxsi mənafeyindən və hər hansı şəxsi mənafedən əvvəl ictimai mənafeyi düşünən bir polis idi.
Dostum mənə tərəf əyildi və pis Hollivudun yenə bunu etdiyini pıçıldadı. Bu, kiçik bir zülm alətindən başqa bir şey olmayan bir insanı, sanki qoruyucu bir mələk kimi təsvir etdi.
Nəhayət HollivudBu onun işi deyildimi?
Sonrakı bir neçə dəqiqə kifayət etdi ki, bu polis korrupsioner və rüşvətxor olduğunu, filmin əvvəlində aldadıcı və aldadıcı rol oynayaraq, öz əyri məqsədlərinə xidmət edirdi.
Yenə də dostuma heç nə demədim, çünki bilirdim ki, desəm dərhal bu sevimli ifadə ilə cavab verəcək:
Həqiqət budur ki, burada məqsəd Hollivudu müdafiə etmək deyil, həm öz irəliləyişini, həm də mütləq biliyini elan etməkdən çəkinməyən düşüncə tərzini ifadə etməyə çalışmaqdır.
Bu cür düşüncələrin sahibləri ox kimi hədəfə doğru irəliləyir və bir detal onları çaşdırarsa, “yekun nəticələr” Mütəxəssis kimi əvvəlcədən bildikləri daha bir “son nəticə” qəbul edirlər.
Bu, nəyin empirik olduğuna heç əhəmiyyət verməyən teleoloji şüurdur. Sağa-sola dönməyən düz magistral kimi olan bu bilik haqqında bizə ən çox xəbərdarlıq edənlərdən biri də Avstriya-İngilis elm filosofu Karl Popper olub.
“Açıq cəmiyyət və onun düşmənləri” və “Tarixçiliyin səfaləti” Kitablarında və çoxsaylı məqalə və əsərlərində o, mənşəyini Yunan Afinasına götürərək bu fenomendən bəhs edir.
Afinadakı cəmiyyət “açıq idi” vətəndaş isə azad idi, həyatı ilə bağlı qərarlara görə məsuliyyət daşıyırdı.
Belə bir cəmiyyətdə fərd səhv edə biləcəyini düşünərək hərəkət edir, ona görə də başına gələn faktlar və təcrübələr haqqında anlayışını təkmilləşdirməyə həmişə hazırdır.
Belə bir qavrayış həm yaradıcı, həm də yorucu bir təşviş aşılayır və bu təşviş hazır cavablarla, onlara verilən qan və qohumluq bağları ilə kifayətlənən qapalı cəmiyyətlərə məlum olmayan bir növ narahatçılıqdır.
Lakin ideya tarixindəki 3 böyük ad müasir dövrdə totalitarizmə çevrilən başqa istiqamətə dönüşün əsasını qoydu.
Popperə görə, müəllimi Sokratın zəhər içərək ölümə məhkum edilməsindən və Popperə görə Peloponnes müharibəsində qalib gələn Spartanın Afinanı işğal etməsindən, dövrünün hadisələrindən, ağrılarından və məyusluqlarından təsirlənən Platon. .
Bildiyimiz kimi, Platon “Dövlət” kitabında və onun fəsillərindən birində “mağara alleqoriyasında” iki dünyanı formalaşdırır; birinci dünyada, yəni yaşadığımız yer üzündə, ikinci dünyada, yəni virtual aləmdə və ya “formalar dünyasında” Mövcud ideal formaların saxta və deformasiya olunmuş kölgələri var.
Bu ikinci səltənət parlaq, ölməz və keçici olanı ehtiva etdiyi üçün onun yer üzündəki nüsxələri qeyri-kamildir, bədənimiz çökdükcə və qocaldıqca çürüməyə və parçalanmağa məruz qalır.
Bu, şəhər dövlətinə və onun sisteminə, eləcə də ümumilikdə sivilizasiyaya aiddir.
Demokratiyaya nifrət edən, onu xaosla eyniləşdirən və xalqın özbaşınalığının xəbərçisi kimi görən Platonun fikrincə, bu parçalanmalara, parçalanmalara münasibət bizdən sözügedən hadisənin bütününü, yəni bütün komponentlərini dərk etməyi tələb edir. , və buna görə də onu yaxşı anlayan və onun əks olunmasının qarşısını alan bir hökmdar tapın.
Belə bir hökmdarda ixtiyar və fəlsəfə, əməl və idrak birləşdikdə, möhtərəm hökmdar da “filosof kral” olacaq.
Beləliklə, bunu miras alan və bu işi görmək üçün tərbiyə olunan birisi hökumətin başında yerləşdirilir, beləliklə, şeylərdə və faktlarda nəyin vacib və ideal olduğunu bilməkdə empiristdir.
Platon və onun “bütün” Hegel və Marksın cərəyanını izləyir “tarixçilik” poza verdilər.
Tarixçiliyə görə, cəmiyyət daxilində kollektiv insan davranışı heç bir halda təsadüfi, təsadüfi və ya gözlənilməz şəkildə məqsədyönlüdür.
Yəni, alman filosoflarının fikrincə, cəmiyyətin müəyyən hərəkət və tərəqqi qanunauyğunluqları dərk oluna və idarə oluna bilər və bu, tarixi inkişafın və insan davranışının qanunlarına çevrilə bilər ki, bu qanunlarla gələcəyə istiqamət düzəltmək olar.
Biz insanların qələbəyə doğru irəliləyişini təşviq etməkdən və ya sürətləndirməkdən başqa çarəmiz yoxdur.
Tərcümə“24 SAAT”
