Qlobal iqlim böhranı artıq həyatımızın bir faktıdır. Havaların temperaturu mövsümi normaları pozur, güclü yağışlar və quraqlıq ən yaxından hiss etdiyimiz bu böhranın təsirləridir. Amma iş bununla bitmir. Minlərlə kilometr uzaqlıqdakı Arktikada istiləşmənin nəticələri hamımıza təsir edir.

Saytların yığılması

Arktika Arktika Dairəsi ilə Şimal Qütbü arasındakı ərazidir. Yerin altında min illərdir donmuş əbədi donmuş torpaq qatı var. (Permafrost “daimi” mənasını verən “daimi” və “donmaq” mənasını verən “şaxta” sözlərinin birləşməsindən yaranıb.) Qlobal istiləşmə əsrlər boyu donmuş bu torpaqların əriməsinə səbəb olur. Bu prosesdə minlərlə ildir yatmış vəziyyətdə olan, insan və heyvan sağlamlığına zərər verə biləcək viruslar yavaş-yavaş oyanır.

class=”medianet-inline-adv”>

Bir neçə min illik bir virusdan yaranan pandemiya ideyası bəzilərimiz üçün hələ də elmi fantastika olsa da, elm adamları risklərin ciddi qəbul edilməsində israr edirlər. Bundan əlavə, Soyuq Müharibə dövründən qalma radioaktiv və kimyəvi tullantıların da əbədi donun əriməsi, ekosistemləri pozması və canlı təbiətə zərər verməsi kimi güclü ehtimal var.

Kaliforniya ştatının Pasadena şəhərindəki Kaliforniya Texnologiya İnstitutunda NASA-nın Jet Propulsion Laboratoriyasında iqlimşünas Kimberli Miner, “Parmafrostla bağlı narahatlığa səbəb olan çox şey var. Bütün bunlar, əbədi donu mümkün qədər donmuş vəziyyətdə saxlamağımızın nə üçün vacib olduğunu göstərir” dedi. , ABŞ.

Alyaskada ərimiş permafrost bölgəsi

SOYUQ, OKSİGENSİZ VƏ İŞIQSİZ MÜHİT

Şimal yarımkürəsindəki torpaqların beşdə birini təşkil edən daimi buzlaqlar min illərdir Alyaska, Kanada və Rusiyada Arktik tundra və subarktik meşələrin fonunda olub. Filmlərdə gördüyümüz zaman kapsullarına bənzər bir funksiyaya sahib olan Permafrost, viruslarla yanaşı, son illərdə üzə çıxarılan və araşdırma mövzusu olan mağara aslanları və yunlu kərgədan kimi nəsli kəsilmiş heyvanların qalıqlarını da gizlədir.

class=”medianet-inline-adv”>

Permafrostun belə yaxşı saxlama mühiti olması təkcə soyuq olduğuna görə deyil. Eyni zamanda, bu torpaqlarda oksigen yoxdur və işıq işləmir. Lakin Arktikada temperatur bu gün planetin başqa yerlərindən dörd dəfə daha sürətlə artdığından, əbədi donun üst təbəqəsi də zəifləyir.

ZOMBİ VİRUSLARI TAPILDI

Donmuş virusların yaratdığı riskləri daha yaxşı başa düşmək üçün Fransanın Marsel şəhərindəki Eks-Marsel Universiteti Tibb Məktəbinin tibb və genomika üzrə fəxri professoru Jan-Mişel Klaveri Sibir permafrostundan bəzi torpaq nümunələrini sınaqdan keçirdi. Tədqiqatın məqsədi ərimiş torpaqlarda virusların yoluxuculuğunun davam edib-etmədiyini öyrənmək idi. “Zombi virusları” adlandırdığı şeylərin arxasınca gedən Klaveri axtardığını tapıb.

class=”medianet-inline-adv”>

Klaverinin diqqəti ilk dəfə 2003-cü ildə kəşf etdiyi xüsusi bir virus növünə yönəlib. Nəhəng viruslar kimi tanınan bu ştam digər viruslarla müqayisədə kifayət qədər böyükdür. O qədər ki, onu görmək üçün elektron mikroskoplar əvəzinə adi işıq mikroskopları kifayətdir. Onların ölçüsü nəhəng virusları laboratoriya tədqiqatları üçün yaxşı bir model edir.

Klaverinin əbədi donda donmuş virusları axtarmaq cəhdləri rus alimlərinin 2012-ci ildə apardığı araşdırmadan ilhamlanıb. O zaman rus mütəxəssisləri dələ yuvasında tapılan 30 min illik toxum toxumasından istifadə edərək nəsli kəsilmiş çöl gülünü həyata qaytarmışdılar. (Alimlər daha sonra digər qədim mikroskopik heyvanları canlandırdılar.)

class=”medianet-inline-adv”>

Pithovirus sibericum 2014-cü ildə əbədi dondan 30.000 illik nümunədə tapıldı (Foto: Jean-Michel Claverie/IGS/CNRS-AMU)

48.500 YAŞI VƏ HƏLƏ İNFEKSİYAYA SƏBƏB OLA BİLƏR

2014-cü ildə Klaveri və komandası onun əbədi dondan çıxardığı virusu reanimasiya edə bilib. Kultura hüceyrələrə vurulan bu virus 30.000 ildən sonra yenidən yoluxucu oldu. (Claverie təhlükəsizlik tədbiri olaraq heyvanları və ya insanları yoluxdurmayan, ancaq birhüceyrəli amöbləri yoluxduran bir virus üzərində işləyirdi.)

2015-ci ildə amöbə təsir edən başqa bir virus üzərində eyni araşdırma aparan Klaveri yenə müsbət nəticələr əldə edib.

class=”medianet-inline-adv”>

Fevralın 18-də Viruslar elmi jurnalında dərc olunan son məqaləsində Klaveri və komandası Sibirin yeddi müxtəlif yerindən götürülmüş əbədi donmuş nümunələrdən alınan müxtəlif virus suşlarının hər birinin amöblərin hüceyrə mədəniyyətlərində infeksiyaya səbəb olduğunu göstərdi.

Claverie və komandasının məqaləsində 2014 və 2015-ci illərdə sınaqlarda istifadə etdikləri viruslar da daxil olmaqla, yeddi virus ailəsindən bəhs edilir.

Torpaq nümunələrinin radiokarbonla tanışlıq tədqiqatları göstərir ki, virusların ən qədiminin təxminən 48,500 yaşı var. Sözügedən virus 16 metr dərinlikdəki göldən götürülmüş torpaq nümunəsində tapılıb. Vurğulanıb ki, yunlu mamontun kürkü və mədəsində tapılan ən gənc virusun 27 min yaşı var.

“BÜTÜN DİGƏR VİRUSLARIN NÜMAYƏNDƏSİ”

Claverie, CNN-ə verdiyi açıqlamada, amöbada infeksiyaya səbəb olan bu virusların, keçən bütün müddətə baxmayaraq yoluxuculuğunu itirməməsinin daha böyük bir problemin əlaməti ola biləcəyini ifadə etdi.

“Biz bu amöba yoluxduran virusları əbədi dondan çıxa biləcək bütün digər virusların nümayəndəsi kimi görürük” deyən Klaveri, insanların bu tədqiqatları sırf elmi maraq kimi görəcəyindən və qədim virusların bir növ kimi geri qayıtma ehtimalını azaltmasından narahat olduğunu söylədi. ciddi ictimai sağlamlıq təhlükəsi.

“Biz çoxlu və daha çox başqa virusların izlərini görürük. Beləliklə, onların orada olduğunu bilirik. Onların hələ də sağ olub-olmamasından əmin deyilik. Amma əgər amöba virusları canlıdırsa, biz düşünürük ki, digər viruslar üçün heç bir səbəb yoxdur. “Həyatda olmayın və öz ev sahiblərini yoluxdurun” dedi Klaveri.

Permafrostdan çıxan mağara aslan balaları

Qrip VƏ GÜÇLƏR VİRUSLARI DA ƏBƏDİ FROSTDA TAPILIR

Permafrostda insanlara yoluxa bilən virus və bakteriyaların izlərinə də rast gəlinib.

Xalq arasında “İspan qripi” kimi tanınan 1918-ci il qripi epidemiyasına səbəb olan virusun genomu, 1997-ci ildə Alyaskanın Sevard yarımadasının əbədi buzlaqlarından çıxarılan qadın cəsədinin ağciyərlərindən götürülən nümunələrdə tapılıb. 2012-ci ildə elm adamları çiçək xəstəliyinə səbəb olan virusun genetik imzasının Sibirdə 300 il basdırılmış qadın mumiyasında tapıldığını açıqlamışdı.

2016-cı ilin iyun-avqust aylarında Sibirdə onlarla insanı və 2000-dən çox şimal maralını əhatə edən qarayara epidemiyası həm də əbədi donla bağlı olub. Alimlər bildiriblər ki, yay havasının həddən artıq yüksək temperaturu ilə əlaqədar olaraq, əbədi buzlaqlar əriyib, məzarlıqlardan və heyvan sümüklərindən qədim Bacillus anthracis sporları səthə çıxıb.

İsveçin Umea Universitetində Klinik Mikrobiologiya professoru. Birgitta Evengard, permafrostun əriməsi zamanı potensial patogenlərin yaratdığı risklərin daha yaxşı izlənilməli olduğunu, lakin bunun həyəcan üçün səbəb olmadığını söylədi.

İqlim dəyişikliyinin şimal bölgələrində yaşayan insanlarda və heyvanlarda yoluxucu xəstəliklərə təsirini də araşdıran CLINF Şimal Mükəmməllik Mərkəzinin tədqiqatçısı Evengard dedi:

“Unutmamalısınız ki, bizim immunitetimiz mikrobioloji mühitlə sıx əlaqədə inkişaf edir. Əgər əbədi donda gizlənən və min illərdir əlaqədə olmadığımız bir virus varsa, immun müdafiəmiz kifayət etməyə bilər. bu vəziyyətə düzgün münasibət bəsləmək və reaksiya verməkdənsə proaktiv hərəkət etmək.Qorxu ilə mübarizə aparmağın yolu biliyə sahib olmaqdır.

QLOBAL İSTİNMƏ SÜRƏTLƏNDİKDƏ RİSK ARTACAQ

Əlbəttə ki, real dünyada elm adamları bu virusların bugünkü şəraitdə nə qədər yoluxucu qala biləcəyini və ya uyğun hostlarla qarşılaşma ehtimalının nə olduğunu bilmirlər. Üstəlik, bütün viruslar xəstəlik törədən orqanizmlər deyil. Ev sahibinə zərər verməyən, hətta faydası olmayan viruslar da var. Üstəlik, 3,6 milyon insanın yaşadığı Arktikada əhalinin sıxlığı kifayət qədər aşağıdır. Bu, insanların qədim viruslara məruz qalma riskini azaldır.

Bununla belə, Claverie, “Qlobal istiləşmə sürətləndikcə, risk də artacaq. Bir tərəfdən, daimi donmuş ərazilərdə ərimə sürətlənməyə davam edəcək, digər tərəfdən, Arktikada əhali sənaye təşəbbüslərinə uyğun olaraq artacaq” dedi.

Üstəlik, bölgənin mümkün çirklənmə ssenarisi üçün çox münbit zəmin yaratdığını düşünən yeganə şəxs Klaveri deyil.

Keçən il bir qrup alim Kanadanın Arktik Dairəsinin hüdudlarında yerləşən şirin su gölündən götürülmüş torpaq və çöküntü nümunələrinin tədqiqatını dərc etmişdi. Mütəxəssislər çöküntüdə genetik nümunələri ardıcıllıqla sıralayaraq virusun izlərini və ərazidə yaşayan potensial sahibləri (bitki və heyvanlar) müəyyən etməyə çalışıblar.

Alimlər kompüter modelləşdirmə təhlilindən istifadə edərək virusların yeni sahiblərə ötürülmə riskinin ən yüksək olduğu nöqtələrin böyük miqdarda buzlaq ərimiş suyun gölə töküldüyü nöqtələr olduğunu qeyd ediblər. (Və qlobal temperatur yüksəldikcə bu ləkələrin sayı artacaq.)

RADİOAKTİV VƏ KİMYƏVƏLƏR DƏ ƏHƏMİYYƏTLİ TƏHLÜKƏDİR

NASA-nın Jet Propulsion Laboratoriyasının mütəxəssisi Kimberley Miner bildirib ki, istiləşən əbədi donda virusların və digər təhlükələrin aşkarlanması Arktikanın üzləşdiyi riskləri anlamaq yolunda ilk addımdır. Bundan sonra permafrostun harada, nə vaxt, hansı sürətlə və nə qədər dərinlikdə əriyəcəyini ölçmək lazımdır.

Çözünmə bəzi yerlərdə hər 10 ildən bir bir neçə santimetr kimi mərhələli bir proses ola bilər və ya bəzi yerlərdə çox tez baş verə bilər. Qəfil və böyük sürüşmələr birdən-birə səthə əbədi donun dərin qatlarını çıxara bilər. Üstəlik, bu proses zamanı atmosferə metan və karbon qazı atılır. Bu, iqlim dəyişikliyini sürətləndirən, lakin çox vaxt diqqətdən kənarda qalan amildir.

2021-ci ildə Nature Climate Change elmi jurnalında dərc olunan məqaləsində Miner, hazırda Arktika permafrostunda donmuş potensial təhlükələrə diqqət çəkib.

Miner-in sadaladığı mövzular arasında 2000-ci illərin əvvəllərində qadağan edilmiş pestisid DDT kimi kimyəvi maddələrin buraxılması və ağır metal hasilatının qalıqları var idi. Üstəlik, Rusiya və ABŞ-ın 1950-ci illərdən bəri həyata keçirdiyi nüvə sınaqlarının tullantıları da Arktikada “məhv olunur”.

Miner və digər tədqiqatçılar məqalədə aşağıdakı sətirlərdən istifadə ediblər: “Qəfil ərimə əbədi donun köhnə sərhədlərini üzə çıxarır, daha dərin təbəqələrdə sekvestr edilmiş birləşmələri və mikroorqanizmləri buraxır”.

“BU HEÇ BİRİMİZDƏN ETMƏK İSTƏMƏYƏCİYİMİZ TƏCRÜBƏ DEYİL”

Məqaləsində Miner bunu əbədi dondan çıxan qədim patogenlərin insanlarda birbaşa infeksiyaya səbəb olmasının “hal-hazırda çətin” olduğunu təsvir etdi.

Ancaq Miner, çox uzun müddət yaşaya bilən bəzi mikroorqanizmlərin də onu narahat etdiyini ifadə etdi. Çünki sözügedən mikroorqanizmlər nəsli kəsilmiş qədim ekosistemlərin dinamikasını bugünkü Arktikaya daşıya və gözlənilməz nəticələrə gətirib çıxara bilər.

Miner CNN-ə bildirib ki, qədim mikroorqanizmlərin yenidən ortaya çıxması torpağın strukturunu və bölgədə inkişaf edən bitkiləri dəyişdirmək potensialına malikdir və bu, iqlim dəyişikliyinin təsirlərini daha da sürətləndirə bilər.

“Biz həqiqətən bu mikrobların müasir mühitlə necə qarşılıqlı əlaqədə olacağını bilmirik. Düşünürəm ki, bu, heç birimizin etmək istəmədiyi bir təcrübə deyil.”

Miner, bu nöqtədə edilməsi lazım olanın ərimə və ümumiyyətlə iqlim böhranını dayandırmağa çalışmaq və əbədi donmuş təhlükələri sonsuza qədər basdırmağa çalışmaq olduğunu söylədi.

CNN İnternational-ın “Alimlər 48,500 ili əbədi donmuş yerdə donmuş “zombi” virusunu canlandırdılar” başlıqlı hesabatından hazırlanıb.