2022-12-25 10:22:35
Tünd göy fon… Metal çubuq üzərinə qoyulmuş alma… Almanın kölgəsi geri çəkilir.
Almanın tam ortasından keçən .30 kalibrli güllə var. Güllənin girib-çıxdığı yerlər partlayıb, almanın qalan hissəsi budaqdan qoparıldığı kimi qalıb.
Sanki zaman donub. İnsanın adi gözlə görə bilmədiyi bir an bütün təfərrüatları ilə əbədiləşdirilib.
1964-cü ildə çəkilmiş və tarixin ən simvolik kadrları arasında yer alan bu fotoşəkil bir çox insan üçün sənət əsəridir. Şəkili çəkən Harold Edgerton üçün bu, elektrik mühəndisliyinin möcüzəsidir.
Uzun illər Massaçusets Texnologiya İnstitutunda (MIT) professor vəzifəsində çalışan Edgerton bu fotoşəkildən təqdimatda istifadə edib.
Bu gün məlum olduğu kimi təqdimatın adı “Alma püresi necə hazırlanır?” şəklində idi. Edgerton tamaşaçılara bu şəkli çəkməyə imkan verən cari flaş texnologiyası haqqında danışırdı.
YÜKSƏK SÜRƏTLİ FOTOQRAFININ ATASI
1990-cı ildə 86 yaşında vəfat edən Edgerton yüksək sürətli fotoqrafiyanın atası hesab olunur.
Edgerton bu şəkli çəkərkən, kameraların çekim sürəti saniyədə 850 metr sürətlə gedən gülləni tutmaq üçün kifayət etmədi.
Ancaq bu gün istifadə edilən çox sürətli yanıb-sönən elektron flaşların əcdadları sayılan stroboskopik flaşlardan istifadə edən Edgertonun qaranlıq otaqda çəkdiyi fotoşəkillərdə zaman sanki dayanıb.
Nəticələr heyranedici idi, amma işlər bir az batırdı.
Edgertonun keçmiş tələbəsi və köməkçisi C. Kim Vandiver deyib: “Biz həmişə öz aramızda zarafatlaşardıq ki, “şəkil çəkmək üçün mikrosaniyənin üçdə biri (saniyənin milyonda biri) lazımdır. Onu təmizləmək yarım gün çəkir”. CNN.
FLASH ƏVVƏL İSTİFADƏ OLUNUB AMMA…
Əslində, flaş fotoqrafiya yeni bir konsepsiya deyildi. Əvvəllər fotoqraflar qısa parıltı əldə etmək üçün müxtəlif metal yanacaqlardan və oksidləşdirici maddələrdən ibarət “flaş tozundan” istifadə edirdilər.
Lakin Nebraska əsilli Edgerton daha sürətli yanıb-sönən və idarə etmək daha asan olan bir flaş istehsal etdi.
1920-ci illərdə MIT-də inkişaf etdirdiyi, ksenon qazı ilə doldurulmuş borudan ibarət olan bu flaş, yüksək gərginliyə və yayılan işığa məruz qaldıqda saniyənin kiçik bir hissəsində iki elektrod arasında elektrik sıçrayışı meydana gətirdi.
Edgerton daha sonra ksenon qazı əvəzinə hava ilə işləyən mikroflaş yaratdı.
Kolibrilərdən nüvə bombalarına qədər
Üstəlik, bu işlər zamanı nəsillər boyu unudulmayacaq fotoşəkillər də üzə çıxıb. Edgerton uçan kolibrilərin, qolf klublarının və hətta nüvə bombası partlayışlarının fotolarını çəkib.
(İkinci Dünya Müharibəsi zamanı o, Atom Enerjisi Komissiyası üçün “rapatronika” hazırladı.) [“yüksek hızlı” anlamına gelen “rapid” ve “elektronik” kelimelerinin birleşiminden oluşuyordu] kamera partlayış zamanı kameraya daxil olan işığı idarə edə bilirdi.)
Amma onu xatırladan əsas şey 1960-cı illərdə çəkdiyi güllə fotoları olub.
Qurğuşun şarından keçərkən…
Qurğuşun şarından keçərkən…
SİSTEM AUDİO İLƏ İŞLƏMƏYƏ QURULMUŞDUR
Bu gün də MIT-də maşınqayırma fənnindən dərs deyən Vandiver, bu işlərdə əsas problemin flaşı yandırmaq deyil, çekim düyməsini doğru zamanda basmaq olduğunu söylədi.
İnsan refleksləri çox yavaş olduğundan, Edgerton sistemi silah partlayışına cavab vermək üçün qurmuşdu.
Vandiver, “Çərçivənin tam altında bir mikrofon olacaqdı. Güllənin şok dalğası mikrofona çatdıqda, mikrofon flaşı işə salacaq və sonra siz deklanşör düyməsini basacaqdınız” dedi.
“MƏN ARTIST DEYİL, MÜHENDİSƏM”
Sonrakı illərdə Edgerton və tələbələri bananlara, şarlara, oyun kartlarına atəş açdılar. Vandiver, Edgerton dedikdə alma şəklinin ağıla gəlməsinin səbəbinin sadəlik olduğunu açıqlayıb və “Təxəyyülünüzü ələ keçirir. Görən kimi onun nə olduğunu bilirsiniz” dedi.
Təbii ki, fotoşəkillərə belə diqqətin cəlb edilməsində Edgertonun bədii gözünün də böyük rolu olub. Şəkillər dünyanın müxtəlif qəzet və jurnallarında dərc olunub.
Bu gün Vaşinqtondakı Smitsonian Amerika İncəsənət Muzeyində Edgerton tərəfindən çəkilmiş 100-dən çox fotoşəkil var.
Lakin Edgerton hər fürsətdə onu sənətkar kimi görmək lazım olmadığını dilə gətirib və əlavə edib: “Mən mühəndisəm. Mən faktların, yalnız faktların arxasındayam”.
Edgertonun ən məşhur əsərlərindən biri bu 1957-ci il fotoşəkilidir.
Edgertonun ən məşhur əsərlərindən biri bu 1957-ci il fotoşəkilidir.
“YENİ NƏSİL ALMALARI SARıCıCİ BİLİR”
Vandiver, Edgertonun vizual eksperimentlərinin fotoqrafiya sahəsinin inkişafında mühüm rol oynadığı üçün “mütləq bədii irs buraxdığını” bildirdi. Lakin Edgerton elmə və sənayeyə də böyük töhfələr verdi.
Bu irs 1992-ci ildə MIT-də qurulan Edgerton Mərkəzi sayəsində bu gün də yaşatılır.
Mərkəzin direktoru vəzifəsini icra edən Vandiver bütün tələbələrdən öz aparıcı fotoşəkillərini çəkmələrini istədiklərini söylədi.
“Biz hələ də bu sinfi öyrədirik və şagirdlər hələ də şəkil çəkdirmək üçün qəribə bir şey düşünə bilərlər. Yaxın keçmişdən ağlıma gələn pomada və rəngli təbaşir var. Yeni nəsil almaları darıxdırıcı hesab edir.”
Şəkillər: AP, Edgerton Center, Smithsonian American Art Museum
Tərcümə“24 SAAT”
