Mussolini dövrünün İtaliyasındakı kimi
Müstəqil jurnalistlər nələrdən narazıdırlar, nə üçün onlara son anadək yeni qanun layihəsinin müzakirəsində iştiraka icazə verilmədi və bu qanun onların fəaliyyətinə necə təsir edəcək? Meydan TV Azərbaycanın tanınmış jurnalistləri vasitəsilə məsələyə aydınlıq gətirməyə çalışıb.
“Turan” İnformasiya Agentliyinin rəhbəri Mehman Əliyev “Media haqqında” yeni qanunun mətnini hələ layihə müddətində tələb edənlərdən biri olub və o deyir ki, bu qanun əslində, “informasiya cəmiyyətini nəzarətə götürmək üçündür”.
““Media haqqında” qanun ümumilikdə informasiya cəmiyyətinə, yəni informasiya təşəbbüslərinə, informasiya fəallarına qarşıdır və bütün cəmiyyəti əhatə edir”, – o hesab edir.
Meydan TV-yə danışan Mehman Əliyev deyir ki, qanun layihəsinin hələ sənədin adı hallanan vaxtdan sənədin mətnini əldə etmək üçün müraciət etsə də, həmin vaxt layihə “tapılmayıb”.
2021-ci il, yanvarın 12-də imzalanmış prezident fərmanında “Media haqqında” qanunun iki ay müddətində hazırlanması nəzərdə tutulmuşdu. Lakin bir neçə ay keçdikdən sonra belə layihənin mətni sənədi tələb edənlərə verilməmişdi.
Mehman Əliyevin sözlərinə görə, müraciətindən sonra aidiyyəti qurumlar onunla ötən ilin may ayında görüş keçirsələr də, “ortada hər hansı layihənin olmadığı” məlum olub.
“Biz dedik ki, redaktorlarla müzakirə getdiyini deyirsiniz, layihəni bizə də verin, gedək redaksiyada müzakirə edək. Boyunlarına aldılar ki, belə bir layihə hələ ki, hazır deyil və payız aylarına hazır olacaq. Sentyabr da gəldi, təqdim olunmadı və qəflətən dekabrda layihə Milli Məclisdə müzakirəyə çıxarıldı. Oraya özlərinə yaxın media nümayəndələrini yığdılar ki, sanki müzakirə apardılar. Əslində, bu, təqdimat idi. Bunu da tələsik ilin sonunda ona görə etdilər ki, hamının başı başqa problemlərə qarışıqdır, beynəlxalq təşkilatlar tətilə çıxır və s. Yalandan bir dənə toplantı keçirdilər”.
Media üzrə hüquqşünas Ələsgər Məmmədli xatırlayır ki, sözügedən dövrdə Medianın İnkişafı Agentliyi ilə keçirdiyi görüşdə ona da layihənin mövcud olmaması barədə məlumat verilib.
Hüquqşünas deyir ki, ilin sonunda ortaya çıxan qanun layihəsi sonrakı mərhələdə “Milli Məclisdə çox sürətlə üç oxunuşdan keçib”.
Sənədin ən çox müzakirə və tənqid olunan hissələrindən biri – jurnalistlərin və media qurumlarının məlumatlarının sistemləşdirildiyi, dövlət büdcəsi vəsaiti hesabına saxlanıldığı qeyd olunan Media reyestri bölməsidir.
Reyestrə daxil ola bilmək üçün jurnalistlərə ali təhsil, jurnalistika sahəsində 3 il iş stajı, məhkumluğun olmaması barədə arayış, VÖEN qeydiyyatı və digər tələblər irəli sürülür.
Araşdırmaçı jurnalist Xədicə İsmayılova Media reyestrinin jurnalistlərə daha çox imkanlar yaratmaq yox, onlara daha çox nəzarət etmək üçün olduğunu düşünür.
“Həmin reyestrlə bağlı bizim hökumət nümayəndələri deyirlər ki, belə reyestr İtaliyada da var. Həqiqətən var. Mən onun tarixçəsinə baxmışam, İtaliyada reyestri Mussolini tətbiq edib. Təsəvvür edin ki, hansı təcrübədən yararlanırıq. Həmin reyestr jurnalistləri reyestrə salarkən ayrı-seçkilik qoymur. Ancaq bizim hökumətin bunu edib-etməyəcəyinə əmin deyilik. Heç reyestr tətbiq olunmağa başlamayıb, artıq bir jurnalistə “polis qeydiyyatdan keçməmisən, jurnalist sayılmırsan” deyib”.
Xədicə İsmayılova hesab edir ki, sərbəst işləyən və üç il təcrübə toplamamış gənc jurnalistlər reyestrə girə bilməyəcək, ona görə də bəzi məhdudiyyətlərlə üzləşə biləcəklər.
O, həmçinin jurnalistdən ali təhsil tələb edilməsini düzgün saymır. Mehman Əliyev də yeni dövrdə jurnalistə ali təhsil tələbi qoymağı “absurd” sayır. O güman edir ki, Media reyestrinə görə ən çox azad işləyən jurnalistlər problemlə üzləşəcək.
“Onları qeydiyyata almayacaqlar, sabah deyəcəklər sənə işləmək qadağandır, sonra bütün orqanlara tapşırıq verəcəklər ki, reyestrdə qeydiyyata salınmamış jurnalistlə əlaqə saxlamayın, qəbul etməyin. Bu, artıq məhdudlaşdırır, – Mehman Əliyev hesab edir. – Məsələn, əgər bir vətəndaş hansısa bir informasiyanı əldə etmək, yazmaq istəyəcək, deyəcəklər sən jurnalist deyilsən, sən reyestrdə deyilsən, ona görə sənə məlumat verilmir, ya da sizin informasiya istehsal etməyə ixtiyarınız yoxdur”.
Jurnalist Samirə Əhmədbəyli hesab edir ki, qanun müstəqil media və jurnalistlərin fəaliyyətini bütövlükdə məhdudlaşdırır.
“Yeni qanuna əsasən, dövlət reyestrində qeydiyyatdan keçməyənlər dövlət tədbirlərinə buraxılmayacaq, onlar ölkənin regionlarında işləyə, küçələrdə sorğu keçirə, küçə aksiyalarını işıqlandıra bilməyəcəklər. Hakimiyyətyönlü media onsuz da sadə vətəndaşların hakimiyyət orqanları ilə bağlı problemlərini tərəfli işıqlandırır, küçə aksiyalarını ümumiyyətlə görməzdən gəlir, məhz azsaylı müstəqil media və jurnalistlər min bir maneə və çətinliyə rəğmən sadə vətəndaşların səsi olurdu. Qanun işlək hala gəldikdən sonra artıq ola bilməyəcək. İndiyə qədər də müstəqil mediaya, azad sözə qarşı maneələr, təqiblər, basqılar az deyildi, bu qanunla bütün bu məhdudiyyətlər qanuniləşdirildi. Əgər dünənə qədər mitinqi işıqlandıran jurnalistin əlindən kamerası alınıb, özünü polis şöbəsinə apardıqları zaman jurnalist daha sonra şikayətçi ola bilirdisə, artıq reyestrdə qeydiyyatda olmadığı üçün polis qanunən bütün bunları etməkdə haqlı sayılacaq”.
Ələsgər Məmmədli deyir ki, hal-hazırda Media haqqında yeni qanunun tamamilə qüvvədə olması üçün – media reyestrinin yaranması ilə bağlı 6 aylıq müddət var və bu müddət avqust ayında başa çatacaq, ondan sonra qanun qüvvəyə minəcək.
Ələsgər Məmmədli deyir ki, hal-hazırda Media haqqında yeni qanunun tamamilə qüvvədə olması üçün – media reyestrinin yaranması ilə bağlı 6 aylıq müddət var və bu müddət avqust ayında başa çatacaq, ondan sonra qanun qüvvəyə minəcək.
Ələsgər Məmmədli deyir ki, media elə bir sahədir ki, onu bu sahə ilə məşğul olanların məlumatı və iştirakı olmadan tənzimləmək və qanunvericilik gətirmək “nonsensdir”.
Onun sözlərinə görə, redaktor və ekspertlərin təklifləri dinlənilsə də, nəzərə alınmayıb.
“20 dekabrda birinci oxunuşda qəbul olunan qanun layihəsi 30 dekabrda 3-cü oxunuşda qəbul edildi. İctimai müzakirələr olduğu zaman biz 40-dan çox təklif təqdim etmişdik. Demək olar ki, çox xırda detalları kənara qoysaq, qanun necə təqdim olunmuşdusa, elə də qəbul olundu”.
2021-ci ilin dekabrında vətəndaş cəmiyyətinin nümayəndələri sözügedən qanun layihəsinin parlamentin gündəliyindən çıxarılması üçün çağırış edib.
Müraciətdə layihənin ifadə azadlığını məhdudlaşdırmağa geniş imkanlar açdığı, təklifin ictimai müzakirəyə çıxarılmadan, tələm-tələsik parlamentə təqdim olunduğu deyilir və layihənin yenidən geniş iştirakla işlənilməsinə çağırılırdı.
Xədicə İsmayılova deyir ki, Azərbaycanda hökumət cəmiyyətlə hesablaşmadığı üçün qanunların müzakirəsini də aparmır.
“Ümumiyyətlə, Azərbaycanda qanunların cəmiyyətlə müzakirəsi mədəniyyəti yoxdur. Hökumət nəyisə ictimaiyyətlə müzakirə etməyi lazım bilmir. Hökumətin belə bir təcrübəsi yoxdur, başqa qanunlarda da bunu görməmişik”.
Bəzi təhlilçilər hesab edir ki, bu qanun daha çox Azərbaycanda nisbətən azad hesab edilən internet medianı hədəf alıb.
Mehman Əliyev deyir ki, “Media haqqında” yeni qanun ənənəvi mediaya bir o qədər də təsir etməsə də, onun müddəaları hər bir KİV-ə qarşı təzyiq tədbirləri həyata keçirmək, bağlamaq, məhkəməyə vermək kimi imkanlar verir.
