MOSKVA, 5 iyun (Reuters) – Rusiyanın 2022-ci ildə Ukraynaya müdaxiləsi on minlərlə insanın ölümünə, milyonlarla insanın didərgin düşməsinə və bütün dünyada iqtisadi təlatümlərə səbəb olub.
Budur təsirin bəzi təfərrüatları:
* ÖLÜM
Müharibə Avropada İkinci Dünya Müharibəsindən bəri görülməmiş səviyyədə ölümə səbəb oldu.
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnsan Hüquqları üzrə Ali Komissarlığının (OHCHR) faktiki rəqəmlərin xeyli yüksək olduğuna inandığını bildirməsinə görə, 24 fevral 2022-ci ildən 21 may 2023-cü ilə qədər 8,895 mülki şəxs həlak olub, 15,117 nəfər isə yaralanıb.
İnternetdə yerləşdirilən ABŞ kəşfiyyatının iddia edilən sənədlərinə görə, 354 min Rusiya və Ukrayna əsgəri öldürülüb və ya yaralanıb.
Ukrayna nə qədər əsgərinin öldürüldüyünü açıqlamayıb. Rusiyanın müdafiə naziri Sergey Şoyqu sentyabrın 21-də bildirib ki, müharibə başlayandan bəri 5937 rus əsgəri həlak olub. Əlavə yeniləmələr verilməyib.
Həm Ukrayna, həm də Rusiya qarşı tərəfin dağıdıcı dərəcədə yüksək itkilər verdiyini bildirir. Reuters hər iki tərəfin döyüş meydanındakı iddialarını təsdiq edə bilməyib.
Qərb diplomatları Reuters agentliyinə bildiriblər ki, Rusiyanın ölən və itkiləri 200 minə yaxındır.
Rusiyalı Şoyqu təkcə may ayında 16 min Ukrayna əsgərinin itdiyini bildirib. Rusiyanın ən güclü muzdlusu Yevgeni Priqojin bildirib ki, Baxmutun 8 aylıq “ətçəkən maşınında” 72 min Ukrayna əsgəri həlak olub.
Onun sözlərinə görə, Vaqner müharibə zamanı 50.000-ə yaxın məhkumu işə götürüb, onlardan təxminən 20%-i həlak olub. Onun sözlərinə görə, təxminən eyni sayda müqaviləli əsgər – 10,000 – həlak olub. Kiyev deyir ki, Rusiyanın Baxmutdakı itkiləri öz itkilərindən qat-qat çoxdur.
Ukraynanın şərqindəki münaqişə 2014-cü ildə Ukraynanın Maydan inqilabında rusiyapərəst prezidentin devrilməsi və Rusiyanın Krımı ilhaq etməsindən sonra, Rusiyanın dəstəklədiyi separatçı qüvvələrin Ukrayna silahlı qüvvələrinə qarşı döyüşməsi ilə başlayıb.
OHCHR-in məlumatına görə, 2014-cü ildən 2021-ci ilin sonuna qədər orada 3106-sı mülki şəxs olmaqla 14 minə yaxın insan həlak olub.
* SƏFƏT
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Qaçqınlar Agentliyi 2022-ci il işğalından bu yana milyonlarla ukraynalının evlərini tərk etmək məcburiyyətində qaldığını bildirib. Ukraynanın 41 milyondan çox əhalisi var.
UNHCR bildirib ki, Ukraynada təxminən 17,6 milyon insanın təcili humanitar dəstəyə ehtiyacı var, o cümlədən 5 milyondan çox insan müharibə nəticəsində məcburi köçkün vəziyyətinə düşüb.
Agentliyin məlumatlarına görə, Ukraynadan olan 8 milyondan çox qaçqın Avropada qeydə alınıb, ən çox Rusiya, Polşa və Almaniyadadır. Rusiyada qeydiyyatdan keçmiş 2,9 milyon ukraynalı qaçqın var.
* UKRAYNA
Ukrayna sahil xətti də daxil olmaqla, ərazisinin ən azı 17-18%-nə nəzarəti itirib. İqtisadiyyatı iflasa uğradı və bəzi şəhərlər döyüşlər nəticəsində çöllərə çevrildi.
Beynəlxalq Valyuta Fondunun məlumatına görə, Ukrayna iqtisadiyyatı 2022-ci ildə 30% azalıb və 2023-cü ildə daha 3% daralması proqnozlaşdırılır.
Ukrayna, Dünya Bankı Qrupu, Avropa Komissiyası və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının birgə qiymətləndirməsinə əsasən, Ukraynanın yenidən qurulması və bərpası növbəti on il ərzində 411 milyard dollara başa gələcək.
Ukraynanın döyüşlərə nə qədər pul xərclədiyi bəlli deyil.
* RUSİYA
Rusiyanın müharibəyə xərcləməsi dövlət sirridir, lakin bu, işğaldan sonra Qərbin indiyə qədər tətbiq etdiyi ən sərt sanksiyaların Rusiya iqtisadiyyatına böyük zərbə vurması ilə üst-üstə düşür.
İqtisadiyyat 2022-ci ildə ikirəqəmli daralma ilə bağlı erkən gözləntiləri pozdu, lakin hökumət orduya daha çox xərcləri yönəltdiyi üçün rifaha qayıtmaq hələ çox uzaqdadır.
Rusiyanın İqtisadiyyat Nazirliyi bu il ÜDM-in ən azı 1,2% artımını gözləyir. Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) 2023-cü ildə 0,7% artım proqnozlaşdırır və qlobal izolyasiyanın və enerji gəlirlərinin azalmasının Rusiyanın gələcək illər üçün perspektivlərini zəiflədəcəyini gözləyir.
Rusiyanın hərbi xərcləri artdıqca və sanksiyalar onun enerji gəlirlərini sıxdığı bir vaxtda Moskva büdcə kəsirini nəzarətdə saxlamaq üçün mübarizə aparır.
Rusiya Avropa qaz bazarının böyük hissəsini itirdi, lakin öz neftini qlobal bazarlara satmağa davam edə bildi.
O, Qərb maliyyə bazarlarından kənarlaşdırılıb, oliqarxlarının əksəriyyətinə sanksiya verilib və o, mikroçiplər kimi bəzi elementləri əldə etməkdə problemlər yaşayır.
Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin direktoru Uilyam Burns bu ilin əvvəlində Putinin Rusiyanı “zamanla Çinin iqtisadi müstəmləkəsinə” çevirmək riskinə düşdüyünü bildirib.
Rusiya 1917-ci il bolşevik inqilabından sonrakı fəlakətli aylardan bəri ilk dəfə xarici istiqrazları üzrə defolt etdi.
* QİYMƏTLƏR
İşğal və Qərbin Rusiyaya qarşı sanksiyaları gübrə, buğda, metal və enerji qiymətlərində kəskin artımlara səbəb olub, inflyasiya dalğasına və qlobal ərzaq böhranına səbəb olub.
Rusiya Səudiyyə Ərəbistanından sonra dünyanın ikinci ən böyük neft ixracatçısı və dünyanın ən böyük təbii qaz, buğda, azot gübrəsi və palladium ixracatçısıdır.
Rusiyanın Ukraynanı işğal etməsindən qısa müddət sonra beynəlxalq neft qiymətləri 2008-ci ilin rekordlarından bəri ən yüksək səviyyəyə qalxdı.
BVF aprel ayında müharibənin səbəb olduğu enerji və ərzaq bazarlarında dislokasiyaların azaldığını bildirib.
“Rusiyanın Ukraynaya təcavüzündən sonra kəskin bahalaşan əmtəə qiymətləri mülayimləşdi, lakin müharibə davam edir və geosiyasi gərginlik yüksəkdir”, – BVF bildirib.
* QƏRB SİLAHLARI
İşğaldan sonra Birləşmiş Ştatlar Ukraynaya 37,6 milyard dollardan çox təhlükəsizlik yardımı, o cümlədən stinger zenit sistemləri, Javelin zirehli sistemlər, 155 mm-lik Haubitsalar və kimyəvi, bioloji, radioloji və nüvə hücumlarından qorunmaq üçün avadanlıqlar ayırıb.
Kiel Dünya İqtisadiyyatı İnstitutunun məlumatına görə, nominal olaraq Ukraynanın ən böyük dəstəkçiləri ABŞ, Avropa İttifaqı, Britaniya, Almaniya və Yaponiyadır.
Rusiya Qərbin silah təchizatının müharibəni gücləndirdiyini deyir. Braziliya prezidenti Luiz İnasio Lula da Silva bildirib ki, Qərb Ukraynanı silahlandırmaqla müharibəni təşviq edir. Çin Rusiyanı qınamaqdan imtina edib və sülhə can atdığını bildirib.
Guy Faulconbridge tərəfindən reportaj; Philippa Fletcher tərəfindən redaktə
Standartlarımız: Thomson Reuters Trust Principles.
Guy Foulconbridge
2023-06-05 16:43:27
Mənbə – reuters
Tərcümə“24 SAAT”
