2023-03-21 10:34:38
Soyuq Müharibə illərinin ən cəsarətli və unudulmaz sui-qəsdlərindən biri 1978-ci ildə Londonda baş verdi.
Bolqarıstandan qaçaraq İngiltərəyə sığınan yazıçı Georgi Markov Vaterlo körpüsündə avtobus gözləyərkən qarşı tərəfdən gələn şəxs çətirinin ucu ilə onu yüngülcə çırpıb. Gündəlik həyatda adi görünən bu hadisədən cəmi dörd gün sonra Markov vəfat etdi. Çünki o çətir sıradan bir çətir deyildi. Onun içində risin zəhəri ilə dolu kiçik bir kapsul var idi və qəza zamanı həmin kapsulun onun ayağına vurulması Markovun sonunu qoymağa kifayət etdi.
Ötən günlərdə Danimarka televiziyasında yayımlanan “Çətirli Cinayət” sənədli filmində Markovun öldürülməsində bir nömrəli şübhəli Françesko Qullino ilə bağlı bu günə qədər gündəmə gətirilməyən bəzi detallar ortaya çıxıb.
class=”medianet-inline-adv”>
İtalyan əsilli bolqar agenti Qullino kəşfiyyat dairələrində agent Pikadilli kimi tanınırdı. Gizli və manipulyasiya edən bir agent olan Gullino uzun illər Bolqarıstan kəşfiyyatına xidmət etdi. Ona qarşı sübutların olmasına və Scotland Yard-ın Markov qətlində ən güclü şübhəli olmasına baxmayaraq, o, 2021-ci ildə ölümünə qədər azadlıqda qaldı.
Bunun səbəbinə cavab axtaran “Çətirli Cinayət” sənədli filminin rejissoru Ulrik Skotte, “O, sızma ustası idi. İstənilən mühitə girib, istədiyi insan ola bilirdi” dedi.
30 ildir Qullinonun hekayəsini izlədiyini əlavə edən Skotte, “Ətrafındakı insanlar ölür. O, kölgə kimidir. Həyatına davam edir” dedi.
Markovu öldürən çətirin surəti Beynəlxalq Casus Muzeyində saxlanılır
HƏBBSƏYƏ GEDƏNDƏ AGENT OLUB
Gullino 1945-ci ildə İtaliyanın Bra şəhərində anadan olub. O, gənc yaşda ailəsini itirib. O, 1970-ci ildə Bolqarıstana qaçaqmalçılıq yolu ilə mal gətirərkən tutulub. Daha sonra həbsdən çıxması müqabilində Bolqarıstan kəşfiyyatında işləməyə başlayıb.
class=”medianet-inline-adv”>
Bolqarıstan arxivlərində olan Qullinonun dosyesində aldığı təlim və iştirak etdiyi əməliyyatlarla bağlı bir çox təfərrüatlar var. Fayldakı sənədlər arasında Qullino üçün müxtəlif adlarla hazırlanmış pasportların əsli də var.
Bununla belə, faylda çatışmayan bir şey var: Markovun qətli zamanı Qullinonun harada olması barədə məlumat yoxdur. Bu səhifələrin kommunizmin sona çatmasından sonra kəşfiyyat orqanları tərəfindən arxivlərin təmizlənməsi zamanı məhv edildiyi düşünülür. Ona görə də çətirli adamın Qullino olduğunu qəti şəkildə sübut etmək mümkün deyil.
Digər tərəfdən, Gullinonun Markovun ölümü ilə əlaqəsi olduğunu göstərən çoxlu ikinci dərəcəli dəlillər var. Məsələn, onun saxta pasportlarından birinin üzərindəki möhürlər göstərir ki, Qullino Markovun ölümündən bir neçə həftə əvvəl Londonda olub. Üstəlik, onun Londona getməzdən bir müddət əvvəl “xüsusi təhsil” alması da məlumdur. Ən diqqət çəkəni isə onun kəşfiyyat idarəsinin zirvəsində məmurla yediyi şam yeməyidir; çünki belə görüşlər çox nadirdir, xüsusən də xarici agentlərdən söhbət gedəndə.
class=”medianet-inline-adv”>
Qullinonun dosyesində Markovun ölümündən sonrakı günlərdə Romaya getdiyi, Newsweek jurnalı qoltuğunda Müqəddəs Pyotr meydanında gəzərkən başqa bir bolqar agenti ilə “göz təması qurduğu” qeyd edilir. Bu qarşılaşma, deyəsən, Qullinonun əvvəlki missiyasının uğurlu olduğu anlamına gəlir.
Markovun vəfatından az sonra Qullinoya mühüm nailiyyət mükafatının verilməsi də diqqətəlayiqdir.
Markov və ayağında qalan risin kapsulu
CEYMS BOND FİLMLERİNDƏN BAŞLADIĞI KİMİ
Markov isə kommunizmdən İngiltərəyə qaçan və BBC Dünya Xidmətində işə başlayan bolqar idi. Ayağına çətir deşdiyi gecə xəstələnən Markov 4 gün sonra xəstəxanada dünyasını dəyişəndə 49 yaşında idi.
class=”medianet-inline-adv”>
Britaniya rəsmiləri əvvəlcə Markovun zəhərləndiyinə dair iddialarına şübhə ilə yanaşırdılar. Ancaq ayağından çıxarılan risin kapsul bütün şübhələri aradan qaldırdı.
Həmin illərdə The Guardian qəzetində çıxan xəbərlərdə Markovun öldürülməsinin “Ceyms Bondun fantaziya dünyasını gerçəyə çevirdiyi” ifadə edilirdi. Lakin Skotland Yardın cinayətkarın kim olduğuna dair zərrə qədər məlumatı yox idi.
Təqvimlər 1993-cü ili Britaniya hakimiyyətinin Qullinonu diqqətlə yoxladığı zaman göstərirdi. İstintaqla bağlı kəşfiyyat məlumatları Bolqarıstandan gəlib. Scotland Yard komandası və onların danimarkalı həmkarları Kopenhagendə Qullinonu sorğu-sual ediblər. Lakin mövcud dəlillərə baxmayaraq, həbs olunmayıb.
class=”medianet-inline-adv”>
Rejissor Skotte də məhz bu illərdə Qullinonun hekayəsi ilə tanış olur. Onun italyan əsilli danimarkalı rejissor dostu Gianfranco Invernizzi çox yaxşı tanıdığı Qullino haqqında film çəkmək istəyib və bu barədə Skotteyə məlumat verib. Bu film heç vaxt çəkilmədi və İnvernizzinin planları sonda Skottenin ağlına keçdi.
SCRIPAL HADİSƏ ONU ağlına gətirir
2018-ci ildə Rusiyadan qaçaraq İngiltərəyə sığınan Sergey Skripalın Solsberidə navikokla zəhərlənməsindən sonra Skotte yenidən film ideyasını öz üzərinə götürüb. Lakin İnvernizzi ilə əlaqə saxlamaq istəyəndə onun 2005-ci ildə öldüyünü öyrənib.
Ukrayna müharibəsinin ilk günlərində martın 3-də Kiyevdə keçirilən sülh danışıqlarından sonra rusiyalı oliqarx Roman Abramoviç və ukraynalı müzakirəçilərin zəhərlənmə əlamətləri göstərməyə başlaması xəbəri Markovun qətlini xatırlatdı. Soyuq Müharibə dövründə kommunist ölkələrin, xüsusilə SSRİ-nin düşmənlərini zəhərli hücumlarla hədəfə aldıqlarına dair çoxlu nümunələr var. Skripal, Aleksey Navalni, Aleksandr Litvinenko, Anna Politkovskaya kimi bir çox tanınmış adın da 2000-ci illərdə oxşar hücumlara məruz qaldığı iddia edilib.
Skotte İnvernizzi ailəsindən aldığı məlumatları da belə çatdırıb:
“O, Markov qətli haqqında sənədli filmə töhfə verdi və Qullino haqqında danışdı. Rejissorlar İnvernizziyə şəxsiyyətini gizlətməyə söz verdilər, lakin bu vəd yerinə yetirilmədi. Gullino qəzəbləndi. Daha sonra Qullino və İnvernizzi birlikdə nahar ediblər. Yeməkdən bir gün sonra İnvernizzi öldü.“
Dul arvadı Skotteyə İnvernizzinin Qullino haqqında topladığı sənədlərin olduğu qutuları verdi. Bu sənədlər Qullino ilə bağlı sirri gücləndirdi.
Qutularda yüzlərlə çılpaq qadın şəkli var idi. Fotoların əksəriyyətində qadınlar pornoqrafik pozalar verirdilər. Bu fotolar Gullino tərəfindən qurulan fırıldaqçı şəbəkənin işi idi. O, qadınlara model agentliyinin meneceri olduğunu deyərək, onları uyğun olmayan fotolar çəkdirməyə məcbur edib.
Skotteni təəccübləndirən başqa bir detal isə İnvernizzinin illər ərzində sənədli filmlə bağlı müsahibə götürdüyü Gullino və digər insanlarla söhbətlərini lentə alması idi. Qutulardan çoxlu audio kasetlər çıxdı. Bu lentlərin bəzilərində Qullino faşizmə heyranlığını təsvir edirdi. Qutuların içərisində Hitlerin yazdığı “Mayn Kampf”ın nüsxələri və Mussolini təqvimi də tapılıb.
Sofiya Universitetinin Konrad Adenauer Fondunun kommunist dövrü Bolqarıstanın kəşfiyyat xidmətinin mütəxəssisi Kristofer Nehirinq deyib ki, Skottenin məlumatları Qullinonun indiyədək bilinməyən tərəfini üzə çıxarıb. “Gullino o qədər çox şey gizlədirdi ki, hətta Bolqarıstan kəşfiyyatındakı həmkarlarından belə… Bu adam birinci dərəcəli yalançı idi”, – Nehirinq dedi.
Gullinonun həyatının sonlarında evində çəkilmiş fotoşəkili
“DÜNYANIN ƏN TEK İNSANI OLDUĞU ÜÇÜN CƏZALANDI”
1993-cü ildə sorğu-sual edildikdən sonra Qullino niyə həbs olunmadı, Skotte üçün sirr olaraq qalır. 1993-cü il dindirilməsinin stenoqramına da daxil olan Skotte The Guardian-a dedi: “Onlarda onun agent olduğuna dair bütün sübutlar var idi. Bu, indiyə qədərki ən böyük casus işimizdir, lakin Gullinoya toxunulmadı.”
Skottenin məlumatları göstərir ki, Qullino Qərb kəşfiyyat agentlikləri ilə danışıqlar aparmış və azadlığa buraxılması müqabilində digər böyük işlər haqqında bildiklərini söyləmiş ola bilər. Lakin bunlar dəqiq məlumatdan çox şərhlərdir.
Böyükşəhər polisindən bir qrup işi yenidən araşdırmaq üçün 2007-ci ildə Bolqarıstana səfər edib. Skotte həmçinin Scotland Yard-ın ona yaxınlaşdığını və sənədli filmin araşdırma fayllarını görmək istədiyini bildirdi.
Ancaq bütün bu müddət ərzində Gullino azad bir həyat yaşadı. Skotte 2021-ci ildə kiçik mənzilində ona baş çəkəndə qətllə heç bir əlaqəsinin olmadığını söylədi.
Skotte, Gullino bu görüşdən qısa müddət sonra vəfat etdiyini bildirdi. “Heç vaxt mühakimə olunmasa da, dünyanın ən tənha insanı olmaqla cəzalandırıldı.” dedi.
The Guardian-ın “Zəhərli çətir: film soyuq müharibənin bədnam qətllərinə yeni işıq salır” başlıqlı məqaləsindən hazırlanıb.
Tərcümə“24 SAAT”
