Lihi Lapidin “Özündə” romanı – İsrail Mədəniyyəti
Lihi Lapid, onun son romanı, On Her Own idi yenicə dərc olunub ABŞ-da HarperVia, bir yazıçı üçün çox qeyri-adi tərcümeyi-halı var.
O, ingilis dilində müsbət rəylərə görə dərc edilmiş əvvəlki romanının, “Vorun qadını”nın və İsraildə çıxan bir sıra digər kitabın müəllifi olsa da, o, bütün dünyada tanınır. İsrailin əvvəlki baş nazirinin həyat yoldaşıYair Lapid, indi müxalifətin rəhbəridir.
Kafedə görüşən kimi İsrail Muzeyibir neçə saatdan sonra ərinin çıxış edəcəyi Knessetin qarşısında hazırkı hökumətin siyasətinə etiraz etmək üçün mitinqə qatılmağa hazırlaşan Tel-Əvivli romançı üçün əlverişli məkandır, bir çox insan onu tanıyır və ona yaxşılıq arzulayır.
Lapid İsrailin sərt siyasi diqqət mərkəzində bir həyatda əldə etdiyi duruş nümayiş etdirərək, onları nəzakətlə etiraf etdi. “Mən Yairi dəstəkləməkdə çox iştirak edirəm, siyasi qərarlar baxımından deyil, çıxıb kampaniya aparıram” dedi. Yenə də yazmağa davam etmək onun üçün vacib idi və o, işinin çoxunu “səhərin erkən saatlarının alaqaranlıq zonasında”, yuxusuzluq zamanı görürdü.
Xeyirxah adamlar uzaqlaşdıqca, mən sual verməzdən əvvəl o, hər hansı müəllifin soruşacağı bir sualla mənə müraciət etdi: Kitabı necə bəyəndim?
Cavabım, bunun gözəl yazı və canlı səhnələrlə dolu, təsirli və həyəcanlı bir hekayə olduğunu düşündüyüm və onun mərkəzindəki üç mürəkkəb qadına aşiq olduğumu, onu ilk dəfə yazıçı kimi sevindirdiyimi və Məni ilk sualıma yönəltdi: O, bunun ideyasını haradan əldə etdi?
Romanın süjeti
On Her Own, ukraynalı mühacir və tək ana olan İrenadan doğulan Sderotdan olan yeniyetmə qız Nina haqqındadır. Ağıllı bir qız olan Nina, kiçik bir qanqster olan Conni tərəfindən aldadılır və onu Tel-Əviv otelinə dəvət edir.
Bir gecə onunla orada olanda onun əli olduğu şiddətli cinayətin şahidi olur və o, qaçaraq Karmelaya sığınır.
Karmela bir oğlunu, həlak olan əsgərini dəfn edən, digər oğlu isə Amerikada ailəsi ilə məşğul olan demensiyadan əziyyət çəkən tənha dul qadındır. Karmela mərhum oğlunun hələ də sağ olduğunu hiss edəndə qismən demans, qismən də arzulu anlar yaşayır.
O, həmçinin nəvəsinin Dananın ziyarətə gələcəyini xəyal edirdi və Nina onun qapısında görünəndə dumanlı şəkildə qızı qucaqlayır, düşünür və ya ümid edir ki, o, illərdir görmədiyi nəvədir. Bu arada, İrena Pasxa bayramı ərəfəsində qızını təlaşla axtarır.
O, bu personajları yaratdı və hekayələrini ona bir neçə il çəkən mürəkkəb yazı prosesi ilə izah etdi. Bir ilham Giora Fişerin demensiyadan əziyyət çəkən ata haqqında yazdığı şeirdən idi. Lapid sətirlərdən sitat gətirdi: “Mənə demə, oy, amma o, çoxdan yox idi/Söylə, bayıra çıxdı və tezliklə qayıdacaq.”
Onun üçün bu, “həyatda eşitdiyim ən ürəkağrıdan şeir idi…. Mən o şeiri eşidəndə anladım ki, Karmelanın mahiyyəti bu idi, o, bir anda o yerdə olmaq istəyir”. qayıdacağam.”
Nina, təhlükə dünyasından qaçan və pilləkənlərdə Karmela ilə qarşılaşan bir yeniyetmə qızı təsəvvür edəndə onun üçün daha dolambaçlı bir yolda canlandı.
Uzun müddət idi ki, onun bu səhnə haqqında yalnız qeyri-müəyyən düşüncələri var idi və hekayənin qalan hissəsinin nə olacağını anlaya bilmədi. O, Elem tərəfindən idarə olunan bir mərkəzdə risk altında olan gənclər üçün məsləhətçi işləyən bir qadınla Nina kimi qızların Conni kimi kişilər tərəfindən ovlanmasından danışdı. “Və o, mənə dedi ki, “hər şey birdən olmur”…. Tədricən qızlar bu dünyaya çəkilir”.
O, həmçinin keçmiş Sovet İttifaqından yeni mühacir olmuş tək analarla da danışmağa vaxt sərf edib. “İllərdir tanıdığım bir qadın. O qədər istedadlı və o qədər ağıllıdır ki, müxtəlif atalardan iki övladı var, tezdən durur, bütün günü mağazada işləyir ki, övladlarının gələcəyi olsun.
O, onlar üçün yaşayır… Və o, demək olar ki, tamamilə rusdilli dünyada mövcuddur”.
Onun qardaşı, onilliklər ərzində ABŞ-da yaşayan Deddy, Amerikada yaşayan Karmelanın oğlu İtamar obrazı üçün ilham mənbəyi olmuşdur. Kitab bitdikdən sonra Lapidin qardaşı xərçəng xəstəliyindən dünyasını dəyişib və kitab ona həsr olunub. “Biz çox yaxın idik…. O, məni məndən daha yaxşı tanıyırdı. O, məndən əvvəl yazıçı olacağımı bilirdi”.
Lapid son Tel-Əviv insayderi kimi görünə bilər və əvvəlcə onun cəmiyyətin kənarında yaşayan personajlar haqqında yazması təəccüblüdür, lakin onunla daha çox danışdıqca, onun bu personajlarla eyniləşə biləcəyini başa düşməyə başlayırsan. çünki o da özünü kənardan hiss edərək böyüyüb.
“Bir fincan qəhvə içmək və Masada yolunda avtobus dayananda tualetə getmək üçün bir dəqiqəlik ziyarət etdiyiniz” Arad şəhərində anadan olub, o, Judaica mağazası işlədən valideynləri ilə birlikdə köçüb. Təl-Əviv bölgəsi, o, yeniyetmə yaşlarında olanda və uyğunlaşmaq üçün mübarizə aparırdı.
“Sderot və ya Arad və Təl-Əviv kimi bir yer arasındakı məsafə Tel-Əviv və Nyu York arasındakı məsafədən daha uzun ola bilər” dedi.
Ordudan sonra Tel-Əvivdə fotojurnalist kimi çalışarkən Yairlə ilk tanış olub, sonra evlənəndə əvvəlcə onun hörmətli ailəsi onu qorxudub. Yair Lapid o dövrdə aktyor və yazıçı, atası Tommy Lapid siyasətçi və jurnalist, anası Şulamit Lapid isə məşhur yazıçı idi.
“Onlarla ayaqlaşmaq üçün universitetdə ədəbiyyat kursları aldım, ona görə də onların hər zaman ədəbiyyat və incəsənətdən danışdıqları ailə yeməklərində axmaq kimi görünməyəcəyəm”.
O, iki dəfə aşağı düşdükdən və oğlu Liorla hamilə olanda yataq otağına qoyulduqdan sonra yazı yazmağa üz tutdu və özünü ifadə etmək üçün kamera ilə motosikletdə Tel-Əvivdə qaçmağı nəzərdə tutmayan bir yola ehtiyac duydu.
“Lior anadan olanda başa düşdüm ki, heç bir qəzet hər dörd saatdan bir süd verməli olan fotoqraf axtarmır.”
Lapidin dünyaya gözlədiyinizdən fərqli baxmasının başqa bir yolu da onun qızı Yaelin autizm spektrində olmasıdır. Mən Lapidi uzun illərdir bir az tanıyıram, çünki mənim də qızı ilə eyni yaşda bir oğlum var və o, İsraildə xüsusi qayğıya ehtiyacı olan insanlar üçün təşkilat olan SHEKEL-in prezidentidir.
Lapidlərin hər ikisi qızlarını böyütmək üçün etdikləri mübarizə haqqında açıq danışdılar. Əvvəlcə Yaelin diaqnozundan sonra Lapid, hər şey istisna olmaqla, ona kömək etməyə çalışaraq istehlak edildi. “Mən dağılmışam, heç kimi görmək istəmirdim, işləmək istəmirdim, sadəcə onu xilas etmək istəyirdim, onun üçün hər şeyi etməyə çalışırdım…. Çox dramatik bir an oldu, Yair mənə dedi: “Sənə ehtiyacı olan başqa uşaqların da var.
Və sən mənə sahibsən və sənə ehtiyacım var. Yaeli ömürlük kimi olacaq, o, bir neçə ildir layihə deyil, delfinlərlə üzməyə gedəcək və sonra hər şey yaxşı olacaq…. Bu, xoşbəxt bir evə qayıtmalıdır. ‘”
İndi, xüsusi ehtiyacı olan bir qıza sahib olmaq onun kimliyinin vacib bir hissəsidir, lakin onun tam şəxsiyyəti deyil. “Mən Yael ilə bağlıyam” dedi. “Mən həmişə onun yanında olmalıyam. Amma mən həm də yazıçıyam, həm də Liorun anası və Yairin həyat yoldaşıyam. Mən də dostum”.
Nina və İrenanın münasibətlərindən bəhs edən bölmələri yazmaq onun üçün maraqlı idi, çünki qızı ilə münasibətləri çox fərqlidir. “Mənim bir qızım var, İrena və Ninanın kitabda döyüşdüyü kimi mübarizə apara bilmirəm.”
İsraildə kitabına verdiyi cavabın onu sevindirən cəhətlərindən biri də “İnsanlar dedi ki, bu, çox israillidir”. İndi ingilis dilində nəşr olunduğuna görə, o, başqa ölkələrdəki oxucuların onu çox israilli tapacağından və onunla əlaqəli ola bilməyəcəyindən qorxmur. “Bu, xaricdən bir kitab oxumağa bənzəyir, “Çərpələng uçuran” kimi bir kitab və onun sizə başqa bir dünyaya orijinal bir nəzər salması, tamamilə fərqli birinin həyatına bir pəncərə verməsi çox gözəldir.”
Mitinqə getməzdən əvvəl o, oktyabrın 7-dən romandakı rəhmətə gedən ananın hekayəsinin daha aktual olduğunu hiss etdiyini söylədi. “Hər dəfə şəhid olmuş əsgərin şəklini görəndə düşünürəm ki, indi Karmela kimi 30-40 il onun üçün darıxacaq, 30-40 il özünü xoşbəxt hiss edə bilməyəcək başqa bir ana var.
Onlar əsgərdirlər, lakin onlar da bizim övladlarımızdır…. İndi kitab ingilis dilində nəşr olunduğuna görə, düşünürəm ki, onu İsraildən kənarda oxuyan insanlar israilli olmağın nə demək olduğunu, bizlərin qiymətini daha yaxşı başa düşəcəklər. Buradakı həyatımızın əvəzini ödəyin, bu mənim üçün çox mənalıdır”.
