Faydasız müzakirələr
2023-01-13 10:06:25
Əgər münasibət birliyini qorumaq üçün hamı sussa, bu vəziyyətin heç kimə faydası olmayacaq. Müzakirə bilik üfüqünü genişləndirir, eyni zamanda yeni anlayışlar yaradır və insanları maarifləndirir
Dinin ənənəvi variantının tərəfdarları ilə maarifçilik-müasirlik tərəfdarları arasında faydalı müzakirə imkanı görmürəm. Hər iki qrup tamamilə fərqli bilik və dəyərlər sisteminə aiddir.
Maarif tərəfdarları dövrün ruhunu və fəlsəfəsini təcəssüm etdirirlər, ondakı bilik mənbələrinə açıqdırlar və bəziləri hətta onu vəhyə bərabər səviyyəyə qaldıra bilərlər, çünki onlar üçün ağıl müstəqil dəyər və qanun mənbəyidir.
Onlar hesab edirlər ki, müasir İslamın əsas vəzifəsi dövrün ehtiyac və çağırışlarını mənimsəyə bilən, müasir dünyada hökm sürən mənəvi cərəyanlar və ideologiyalarla dialoqa girən və onları dərk edə bilən iman modeli təmin etməkdir.
Əksinə, ənənəçilər qanunvericilikdə və dəyərlərin istehsalında ağıl və Quranın bərabərliyi ideyasını tamamilə rədd edərək, Peyğəmbəri ikinci yerdə qoyurlar. Peyğəmbərin sünnəsini verir.
Onlar üçün əqlin yeri nə paralel, nə də onlardan asılı olmayaraq Kitab və Sünnəyə xidmət etməkdir.
Müasir İslam cəmiyyətinin böyük vəzifəsi öz övladlarını hakim Qərb sivilizasiyasının təsirindən qorumaqdır.
Bu müdafiə baxışı bu qrupun geniş əqli və hüquq nəticələrində öz əksini tapdı və beləliklə də onları inkişaf üçün zəruri olan özünütənqiddən çox, güclü əsaslandırma və müdafiə etməyə sövq etdi.
Bu müddəalar hər iki qrupun fərqli düşünməsi və digər qrupun qəbul edə bilməyəcəyi dildə danışması deməkdir, çünki bu, onların yanaşma aksiomu kimi gördükləri ilə ziddiyyət təşkil edir.
Fakt budur ki, tərəflərdən heç biri hər birinin əsas prinsipləri və dayandığı fəlsəfi zəmin haqqında dərin müzakirə aparmayıb və bu, onların ümumi baxışlarının dəyişməsi ilə nəticələnə bilər.
Müzakirələr həmişə təfərrüatlardan və budaqlardan başlayır və ümumi prinsiplərə çata bilər, lakin çox vaxt budaqlar ətrafında fırlanmağa davam edir.
Adətən belə olur: Maarifçi-modernistlər şərti müdrikliyi sarsıdan bir fikir irəli sürürlər.
Cavab olaraq, dini irsin müdafiəçiləri öz ideyalarının mənşəyini xatırladan arqumentlər irəli sürürlər, sözügedən presedent hüququnun etibarlılığını rədd edir və sahibin hüquqi mühakimələrə və ya faktlara gəlmək və nəticə çıxarmaq qabiliyyətini şübhə altına alırlar.
Bu cavablar maarifləndirmənin dəlillərini müzakirə etmir, əksinə, irsi baxışı dəstəkləmək üçün əvvəllər istifadə edilmiş dəlillərdən istifadə edir.
Beləliklə, bəzən karların dialoqu adlandırılan bir şeylə qarşılaşırıq: hər bir tərəf digərinin prinsipcə rədd etdiyinə dair sübutlar təqdim edir, ona görə də müzakirə etmirlər.
Sanki iki tərəf digərinin danışdığını eşitmədiyi iki ayrı dünyada danışır.
Əslində söhbət hər birinin özünəməxsus əsası, fəlsəfi əsaslandırmaları, müqəddəratları, fərziyyələri, tənqid vasitələri olan və o biri dünyadan tamamilə fərqli olan iki intellektual dünyadan gedir.
Buna görə də, iki baxışı və ya onların sübutlarını tarazlaşdırmaq üçün etibar edilə bilən vahid normativ qayda və ya ümumi elmi miqyas yoxdur. Bu, ərəb şeiri ilə ingilis şeirini müqayisə etmək kimidir…
Sizcə mümkündürmü? Təbii ki, yox, hər iki şeir obraz, ifadə və kontekst baxımından iki fərqli dünyaya aid olduğundan, bunun daha yaxşı, daha gözəl, daha düzgün olduğunu deyə bilmərik.
Bəs iki cərəyanın birləşməsinə və ya fikir ayrılıqlarının azalmasına səbəb olacaq dialoqa başlamağın mümkünsüzlüyünə üzülməliyikmi?
Məncə üzüləcək bir şey yoxdur. Qızğın mübahisələrdə yaxşı tərəfdən baxmaq faydalıdır.
Hər iki tərəfin öz fikrini qəbul etdirmək cəhdi digər tərəfi öz nəticələrini gücləndirməyə və müzakirə üçün fikirləri dərinləşdirməyə sövq edəcək.
Əgər münasibət birliyini qorumaq üçün hamı sussa, bu vəziyyətin heç kimə faydası olmayacaq. Müzakirə bilik üfüqünü genişləndirir, çünki o, yeni anlayışlar yaradır və insanları maarifləndirir.
*Bu məqalədə yer alan fikirlər müəllifə məxsusdur və 24saat.org-in redaksiya siyasətini əks etdirməyə bilər.
Tərcümə“24 SAAT”
