Qaranlıq enir: Azərbaycanın Anti-Media Qanununun Qiymətləndirilməsi və Onun Təsiri
Qaranlıq enir: Azərbaycanın Anti-Media Qanununun Qiymətləndirilməsi və Onun Təsiri
Mətbuat azadlığı istənilən demokratik cəmiyyətin təməl daşıdır. Bu, hökumətlərin hesabatlı olması və şəffaflığın təmin edilməsi üçün mühüm vasitədir. Bununla belə, son illərdə Azərbaycan narahatedici dönüşə keçdi, media mənzərəsini geniş nəticələrə malik anti-media qanunu ilə boğdu.
2013-cü ildə Azərbaycan hökuməti müstəqil media qurumlarını və jurnalistləri hədəf alan, fərqli səsləri susduran və ifadə azadlığını məhdudlaşdıran düzəlişlər həyata keçirdi. “Diffamasiya Qanunu” kimi tanınan bu qanun kimisə böhtan atmaq məqsədi ilə yalan məlumatların yayılmasını cinayət hesab edirdi. Bu, zahirən ağlabatan görünsə də, tənqidi hesabatların qarşısını almaq üçün onun geniş şərhi və qeyri-müəyyən dildən istifadə edilmişdir.
Bu qanunu ən çox narahat edən cəhətlərdən biri də qanunu pozanlara qarşı sərt cəzaların tətbiq edilməsidir. Diffamasiyada təqsirli bilinən jurnalistləri 3 ilə qədər həbs və külli miqdarda cərimə gözləyir. Həqiqəti xəbər verdiyinə görə həbs cəzası təhlükəsi jurnalistlərdə soyuqqanlı təsir yaradır, onları dəhşətli nəticələrdən qaçmaq üçün özünüsenzuraya sövq edir. Bu, öz növbəsində, vətəndaşların etibarlı məlumat əldə etmək imkanlarını məhdudlaşdırmaqla qorxu və uyğunluq mədəniyyətinə töhfə verir.
Bundan əlavə, qanun ictimai xadimlərə, o cümlədən dövlət məmurlarına öz fəaliyyətləri haqqında məlumat yaydıqları üçün media orqanlarına və ya jurnalistlərə qarşı diffamasiya iddiası qaldırmağa icazə verir. Bu müddəa tənqidi jurnalistləri hədəfə almaq və qorxutmaq, onları korrupsiyanı, vəzifə səlahiyyətlərindən sui-istifadəni və ya digər qanun pozuntularını ifşa etməkdən effektiv şəkildə çəkindirmək üçün bir silah kimi sui-istifadə edilmişdir. Nəticədə, araşdırma xarakterli reportajlar boğulur, ictimaiyyətin bilmək hüququ tapdalanır.
Bu anti-media qanunu Azərbaycanın bütün media mənzərəsinə soyuqqanlı təsir göstərib. Müstəqil xəbər agentlikləri və tənqidi jurnalistlər sistematik olaraq susdurulub və təzyiqlərə məruz qalıb. Bir çoxları təhlükəsizlik və azadlıqlarından qorxaraq sürgünə göndəriliblər. Qalan media təşkilatları hökumətin müdaxiləsi, bağlanması və hədə-qorxu taktikasının normaya çevrilməsi ilə böyük təzyiqlə üzləşirlər. Nəticədə, Azərbaycan mətbuatı çox qütbləşdi, yalnız hökumətə dost olan hekayələr ictimai müzakirələrə yol tapdı.
Bu anti-media qanununun təsiri təkcə daxili sahə ilə məhdudlaşmır. Bu, həm də Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə nüfuzuna ciddi zərbə vurdu. Ölkə insan haqları təşkilatları və beynəlxalq müşahidəçi təşkilatların təzyiqçi media mühitini tənqid etməsi ilə mətbuat azadlığı reytinqində tez-tez ən aşağı yerlərdə olur. Bu, xarici sərmayələrə və tərəfdaşlıqlara mənfi təsir göstərdi, çünki biznes və təşkilatlar ifadə azadlığını sıxışdıran ölkədə fəaliyyət göstərməkdən çəkinirlər.
Ancaq bu qaranlıq şərtlərə baxmayaraq, hələ də dəyişiklik üçün ümid var. Beynəlxalq təzyiq, ictimai vəkillik və Azərbaycan jurnalistləri və media orqanları ilə həmrəylik fərq yarada bilər. Beynəlxalq ictimaiyyət Azərbaycanın media əleyhinə qanunvericiliyini birmənalı şəkildə pisləməli və diplomatik vasitələrdən istifadə edərək hökuməti bu qanunları ləğv etməyə və ya düzəliş etməyə çağırmalıdır. Hökuməti öz hərəkətlərinə görə məsuliyyətə cəlb etmək üçün ticarət müqavilələrinə sanksiyalar və məhdudiyyətlər də nəzərə alınmalıdır.
Bundan başqa, istər Azərbaycan daxilində, istərsə də xaricdə vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları həqiqət uğrunda mübarizə aparan jurnalistlərin, media qurumlarının arxasında dayanmalıdır. Müstəqil nəşrlərə dəstək, jurnalistlər üçün təlim proqramları və təqiblərlə üzləşənlərə hüquqi yardım göstərmək ölkənin demokratik quruluşunu gücləndirməyə kömək edə bilər.
Yekun olaraq, Azərbaycanda media əleyhinə qanun ölkənin media mənzərəsinə qara kölgə salıb. Jurnalistlər qorxu, hədə-qorxu və susdurma ilə üzləşirlər ki, bu da tənqidi reportajların və şəffaflığın olmamasına gətirib çıxarır. Ancaq ümidini itirməmək çox vacibdir. Beynəlxalq təzyiq, həmrəylik və müstəqil mediaya dəstək ilə Azərbaycan öz demokratik dəyərlərini geri qaytara və fundamental mətbuat azadlığı hüququnu bərpa edə bilər. Yalnız bu halda ölkə daha parlaq və şəffaf gələcəyə doğru irəliləyə bilər.
