Türkiyə-Orta Asiya əlaqələri hara doğru gedir?
2022-12-31 09:00:00
Esedullah Oğuz The 24saat.org üçün yazıb
Türkiyəof Orta AsiyaTürkiyədə türk cümhuriyyətləri ilə əlaqələr 31-ci ilini geridə qoysa da, Özalla olan illəri saymasaq, ən aktiv dövr 2022-ci il oldu.
Alternativ olaraq ABŞ və Aİ-dən uzaqlaşan Türkiyə Orta Asiyadakı türk cümhuriyyətləri ilə yanaşı, Çin və Rusiya ilə də yaxınlaşmağa başlayıb.
Əslində 2022-ci ildə prezident Ərdoğan Şanxay Əməkdaşlıq TəşkilatıO, Səmərqənddə ŞƏT-in (ŞƏT) iclasında, daha sonra Türk Cümhuriyyətlərinin Dövlət Başçılarının Zirvə toplantısında iştirak edib.
Sonra sanki bu əlaqələri möhkəmləndirmək üçün Türkmənistanın Avaza şəhərində Türkmənistan və Qazaxıstan prezidentləri ilə görüşdü.
Vaxt hər iki tərəf üçün mükəmməl idi. Çünki Türkiyə Rusiyanın Ukraynaya təcavüzündən qorxan Türk Cümhuriyyətləri üçün can damarı kimi idi.
Bundan başqa Türkiyə, iki super güc Rusiya ilə çinli Arada qalmış Orta Asiya üçün alternativ yaradırdı.
Türkiyənin mövqeyi və Dağlıq Qarabağda Rusiyaya meydan oxumaqda əldə etdiyi uğur Türk Cümhuriyyətlərinin dərin rəğbətini qazandı.
Hamı kimi onlar da Türkiyənin hərbi və siyasi dəstəyi olmadan. Dağlıq QarabağOnu geri qaytarmağın heç bir yolu olmadığını bilirdi.
Türk cümhuriyyətlərini həyəcanlandıran başqa bir məqam da Türkiyənin son illərdə müdafiə sənayesində əldə etdiyi irəliləyişlər idi.
Türkiyə SİHA-larının uğurları son illərdə hər kəsin ağzındadır. Türkiyənin SİHA-ları üçün onlarla ölkə növbəyə düzülərkən, növbədən əvvəl Qırğızıstan, sonra isə Qazaxıstan öz yerini tutub.
Beləliklə, Türkiyə hər zaman bir fövqəldövlətin rəhbərliyinə ehtiyacı olan Türk Cümhuriyyətləri üçün ciddi bir alternativ olaraq ilk dəfə ortaya çıxdı.
Orta asiyalıları ruhlandıran başqa bir məqam isə hər zaman qorxulu güc kimi qələmə verilən rus ordusunun Ukrayna müharibəsində uğursuzluğa düçar olması idi.
Nəhayət, bölgədəkilər deməyə başladılar ki, Rusiyadan o qədər qorxmaq lazım deyil.
Əslində, Mərkəzi Asiyanın ən kiçik və ən zəif ölkəsi TacikistanPrezidenti Emoməli Rəhmanov, ilin ortalarında Putinlə görüşdə “Sizin bizimlə müstəmləkə ölkəsi kimi davranmağa haqqınız yoxdur” -deyə qışqırdı.
R.Rəhmanovun bu çılğınlığı çoxlarını təəccübləndirməklə yanaşı, onları ruhlandırıb. Əslində ilin əvvəlində ölkəsində baş verən xalq üsyanını Rusiyanın köməyi ilə yatıra bilən Qazaxıstan lideri. Qasim Genert TokayevPutinin Rusiyanın ilhaq etdiyi Ukraynanın iki bölgəsinin Rusiya ərazisi kimi tanınması tələbini və ya tələbini rədd edib.
Rusiyaya reaksiyalar o qədər şiddətləndi ki, dünənə qədər Orta Asiyada rusca danışmağı fəzilət, mədəni və şəhərliliyin əlaməti hesab edən ziyalılar rəsmi məclislərdə rusca danışmağa reaksiya verməyə başladılar.
Doğrudan da, bu yaxınlarda Qırğızıstan Qırğızıstan naziri sessiyada rus dilində çıxış edəndə parlamentin sədri “Rusca danışmağa kimdən icazə almısan, zəhmət olmasa qırğız danış” müdaxilə etdi.
Qazaxıstanda isə ev sahibləri rusiyalı fərarilərə ev kirayə verəndə, “Krım kimin torpağıdır?” soruşmağa başladılar. “Rusiya” Cavab verənlərə kirayə ev vermirlər.
Təbii ki, bunlar Türkiyənin və türk dünyasının rifahı üçün son dərəcə müsbət hadisələrdir.
30 ildir Rusiyanın Orta Asiyadakı nüfuzunu qırmağa çalışan və bu istiqamətdə ciddi irəliləyiş əldə etməyən Türkiyə, nəhayət, Rusiyanın Ukraynaya müdaxiləsi sayəsində bu istəyinə nail oldu. Deməli, bir bədbəxtlik min nəsihətdən yaxşıdır.
Müstəqillik elan edildikdən sonra 31 il ərzində müstəqilliklərini möhkəmləndirmək üçün heç bir iş görməyən və hər cür xarici təhlükələrdən qoruyucu sipər kimi Rusiyaya arxalanan Orta Asiya Respublikaları Moskvanın gördükləri yuxudan dəhşətlə ayıldılar. ən yaxın slavyan qardaşına etmişdi..
Onları yuxudan oyandıran Ukrayna şəhərlərinə düşən bombalar, parçalanmış meyitlər, ağlayan ukraynalı analar, uşaqlar və qadınlar idi.
Dünənə qədər Rusiyaya toz qoymayan maili gözlü, kök üzlü soydaşlarımız. “Putin bunu öz qan qardaşına edirsə, bizə nə etməyəcək?” deməyə başladılar.
Tərcümə“24 SAAT”
