LONDON, 14 aprel (Reuters) – Kreml Ukraynanın bəzi Qara dəniz limanlarından taxılın müharibə zamanı təhlükəsiz ixracına imkan verən sazişin mayın 18-dən sonra uzadılması ilə bağlı perspektivin “o qədər də yaxşı olmadığını” bildirib. BMT tərəfindən dəstəklənən dəniz dəhlizi.
Müqavilə BMT rəsmilərinin İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Avropada baş verən ən ölümcül müharibə ilə daha da pisləşdiyini söylədiyi qlobal ərzaq böhranının həllinə kömək etdi.
Keçən ilin iyulunda əldə edilən o, əsas taxıl və yağlı bitki istehsalçısı olan Ukraynanın üç limanından ixracı bərpa etmək üçün qorunan tranzit dəhlizi yaratdı.
Burada bəzi məsələlər var:
NƏLƏR İXRAC OLUNUB?
Təhlükəsiz daşıma kanalının yaradılması paktı çərçivəsində Ukrayna 13,9 milyon ton qarğıdalı və 7,5 milyon ton buğda da daxil olmaqla 27,7 milyon ton kənd təsərrüfatı məhsulu ixrac edə bildi.
Bu, cari 2022/23 mövsümündə Ukraynanın qarğıdalı ixracının təxminən 60%-ni və buğda ixracının 56%-ni təşkil edir.
Göndərilən digər mallara kolza toxumu, günəbaxan yağı, günəbaxan unu və arpa daxildir.
Aparıcı istiqamətlər Çin (6,3 milyon ton), İspaniya (4,8 milyon) və Türkiyə (3 milyon) olub.
İxrac edilən ölkələrin və miqdarların tam bölgüsü üçün:
https://www.un.org/en/black-sea-grain-initiative/vessel-movements
RUSİYA NİYƏ PAKTADAN ÇIXA BİLƏ BİLƏR?
Rusiya bildirib ki, Qərb Rusiya taxılının və gübrəsinin ixracı qarşısındakı maneələri, o cümlədən Rusiya Kənd Təsərrüfatı Bankının (Rosselxozbank) SWIFT ödəniş sisteminə yenidən qoşulmasını aradan qaldırmasa, uzadılma olmayacaq.
Digər tələblərə kənd təsərrüfatı texnikası və hissələrinin tədarükünün bərpası, sığorta və təkrar sığorta üzrə məhdudiyyətlərin aradan qaldırılması, Togliatti-Odessa ammonyak boru kəmərinin bərpası və ərzaq və gübrə ixracı ilə məşğul olan Rusiya şirkətlərinin aktivlərinin və hesablarının blokdan çıxarılması daxildir.
Qərbin bu tələblərlə razılaşdığına dair heç bir əlamət yoxdur.
DƏHLİZ RUSİYASIZ FƏALİYYƏT EDƏ BİLƏR?
Keçən ilin iyulunda razılaşma əldə olunana qədər Ukrayna limanları bağlanmışdı və Rusiyanın geri çəkiləcəyi təqdirdə taxılın daşınmasının mümkün olub-olmayacağı bəlli deyil.
Onsuz da yüksək olan sığorta tarifləri çox güman ki, qalxacaq və gəmi sahibləri Rusiyanın razılığı olmadan gəmilərinin müharibə zonasına girməsinə icazə verməkdən çəkinə bilər.
Sığortaçıların nəzərdən keçirməli olduğu risklər arasında Qara dəniz sularında Rusiya donanmasının gəmilərinin və üzən dəniz minalarının olması ola bilər.
UKRAYNADA BİÇİN KIRILSINDA DƏHLİZ LAZIMDIR?
Müharibədən sonra fermerlərin daha az qarğıdalı və buğda əkməsinə səbəb olan Ukraynanın taxıl ixracının 2023/24 mövsümündə azalacağı proqnozlaşdırılır.
Əlverişli böyümə şəraiti isə azalmanın miqyasını məhdudlaşdıra bilər.
Beynəlxalq Taxıl Şurası Ukraynanın qarğıdalı məhsulunun əvvəlki mövsümdəki 27 milyondan 21 milyon tona düşəcəyini, ixracın isə 20,5 milyon tondan 15 milyon tona düşəcəyini proqnozlaşdırıb.
Ukraynanın 2022/23-cü illərdə buğda istehsalının 25,2 milyon tondan 20,2 milyon tona düşəcəyi və əvvəlki mövsümdə ixracın 14,5 milyon tona qarşı 11 milyon olacağı proqnozlaşdırılır.
Bu həcmdə taxılın Şərqi Avropa İttifaqı vasitəsilə ixracı həm maddi-texniki cəhətdən çətin, həm də xüsusilə Ukraynanın şərq bölgələrində yetişdirilən məhsullar üçün yalnız sərhədə çatmaq üçün uzun və çətin bir səfərlə üzləşənlər üçün baha olardı.
UKRAYNA TORPAQ MARŞURLARI İLƏ DAHA ÇOX TAHIL İXRACA EDƏ BİLƏR?
Ukrayna münaqişə başlayandan bəri Şərqi Aİ ölkələrindən, xüsusən Macarıstan, Polşa və Rumıniyadan böyük həcmdə taxıl ixrac edir.
Bununla belə, müxtəlif dəmir yolu ölçüləri də daxil olmaqla bir çox logistik problemlər olmuşdur.
Ukraynanın dəmir yolu şəbəkəsi digər postsovet ölkələri ilə ortaq 1520 mm diametrdədir. Şərqi Avropa İttifaqının ölkələri 1435 mm-lik ölçüdən istifadə edir, bu da qatarların bir şəbəkədən digərinə fasiləsiz hərəkətini qeyri-mümkün edir.
Digər bir məsələ ondan ibarətdir ki, Ukrayna taxılının Şərqi Aİ-dən keçməsi artıq bölgədəki fermerlər arasında iğtişaşlara səbəb olur ki, onlar yerli tədarükün azaldığını və dəyirmanlar tərəfindən satın alınaraq onları məhsullarını satmaq üçün bazarsız qoyurlar.
Polşa ötən həftə Ukrayna taxılının ölkə ərazisindən tranzitinə icazə veriləcəyini desə də, qiymətlərə təsirini azaltmaq üçün müvəqqəti olaraq idxalını dayandırıb.
Rumıniyalı fermerlər həmçinin traktor və yük maşınları ilə nəqliyyatın və sərhəd yoxlamalarının qarşısını kəsiblər.
Ukraynalı fermerlər ixracatlarının başqa yerlərdə gəlirliliyi azaltdığı iddialarını rədd ediblər. Bununla belə, Ukraynanın Şərqi Avropa vasitəsilə əhəmiyyətli dərəcədə daha böyük həcmdə ixrac etməsinə ehtiyac yaranarsa, mübahisələr güclənə bilər.
Dəhliz ƏRZAQ BÖHRANINI YÜZLƏDİB?
Qlobal ərzaq qiymətləri böhranında əsas ixracatçı Ukraynadan daşınmaların azalması rol oynayıb.
Digər amillərə ekstremal iqlim şəraiti və COVID-19 pandemiyasının nəticələri daxildir.
Əgər dəhliz bağlansaydı, bu, bir çox ölkələrin ərzaq və yanacaq idxalının qiymətində kəskin artımla üzləşdiyi zaman taxılın qlobal qiymətlərində sıçrayışa səbəb olardı.
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Ümumdünya Ərzaq Proqramı bu ay ərzaq təhlükəsizliyinin görünməmiş səviyyədə qaldığını bildirib.
Naycel Hant və Conatan Saulun hesabatı; Barbara Lewis tərəfindən redaktə
Standartlarımız: Thomson Reuters Trust Principles.
Naycel Hant
2023-04-14 21:57:18
Mənbə – reuters
Tərcümə“24 SAAT”
